Wprowadzenie

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest chorobą przewlekłą, która wpływa na jakość życia zarówno dorosłych, jak i dzieci. Leczenie AZS polega na stosowaniu miejscowo maści zawierających glikokortykosteroidy (GKS), jednak takie postępowanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych obejmujących m.in. ścieńczenie skóry. Grupa leków nazywana miejscowymi inhibitorami kalcyneuryny, do których zalicza się takrolimus stosowany miejscowo (i pimekrolimus) może stanowić terapię alternatywną w AZS. Dotychczas nie oceniano skuteczności takrolimusu w postaci maści w porównaniu z GKS, dlatego wciąż istnieją pewne wątpliwości co do skuteczności i bezpieczeństwa podczas jego stosowania.

Pytanie badawcze

Czy takrolimus w postaci maści stanowi skuteczną i bezpieczną alternatywę względem innych terapii w leczeniu AZS o umiarkowanym i ciężkim przebiegu (u dzieci i dorosłych)?

Charakterystyka badań

Do przeglądu włączyliśmy 20 badań obejmujących łącznie 5885 osób. Poszukiwaliśmy badań opublikowanych do czerwca 2015 roku. Byliśmy zainteresowani oceną poprawy stanu zdrowia pacjentów dokonaną przez lekarzy, samooceną pacjentów oraz częstością występowania działań niepożądanych. Pozostałe punkty końcowe obejmowały ocenę powierzchni chorobowo zmienionej skóry i obiektywną ocenę poprawy stanu zdrowia uczestników, np. za pomocą skali SCORAD (narzędzie służące do pomiaru nasilenia objawów AZS; ang. SCORing Atopic Dermatitis).

Główne wyniki

Odnaleźliśmy dane wskazujące, że 0,1% takrolimus stosowany miejscowo jest lepszy niż GKS o słabej sile działania stosowane na twarzy i szyi oraz niż GKS o średniej sile działania stosowane na tułowiu i kończynach. Badaliśmy ocenę przeprowadzoną przez lekarzy dotyczącą stosowania 1% pimekrolimusu i 0,03% takrolimusu w większości badań klinicznych. Kiedy dokonano porównania 0,1% takrolimusu z GKS o średniej do dużej siły działania wykazano jego marginalną korzyść w odniesieniu do samooceny pacjenta oraz nasilenia objawów AZS mierzonych w skali SCORAD.

Łączna analiza wyników z 2 badań wskazuje, że stosowanie 0,03% takrolimusu w porównaniu z miejscowymi GKS o słabej sile działania ponad dwukrotnie zwiększa szanse na uzyskanie poprawy na podstawie oceny przeprowadzonej przez lekarza. W innym badaniu wykazano, że 0,03% takrolimus jest pod tym względem skuteczniejszy niż 1% pimekrolimus, przy czym nie stwierdzono różnic w odniesieniu do powierzchni skóry zmienionej chorobowo. Dla większości porównań z GKS o umiarkowanej do dużej siły działania nie wykazaliśmy istotnych różnic dla większości wyników, jednak w dwóch badaniach znaleźliśmy małą różnicę na korzyść GKS.

Pieczenie i swędzenie skóry częściej występowały w grupie stosującej takrolimus niż GKS, ale nie znaleźliśmy różnic pod względem częstości występowania zakażeń skóry. Objawy były łagodne i przejściowe. W porównaniu pimekrolimusu z takrolimusem wykazano taką samą częstość działań niepożądanych, przy czym miejscowe skutki uboczne występowały częściej wśród chorych stosujących takrolimus. W grupie takrolimusu wykazano także dłuższy czas trwania objawów miejscowych (od 30 minut do 12 godzin), podczas gdy w grupie pimekrolimusu objawy ustępowały do 30 minut.

Poważnie działania niepożądane występowały rzadko, zarówno w grupie takrolimusu jak i GKS, a w większości przypadków zostały uznane za niezwiązane z leczeniem. We włączonych badaniach klinicznych i w badaniach nieporównawczych nie stwierdzono przypadków występowania chłoniaka (rodzaj nowotworu węzłów chłonnych). Przypadki chłoniaka były odnotowywane retrospektywnie w badaniach i raportach bez potwierdzonego związku ze stosowaniem leku.

Ogólnoustrojowe wchłanianie substancji (przedostanie się jej do krwiobiegu) było rzadko wykrywane i w niskich stężeniach, a poziom leku obniżał się w czasie. Jedynie w przypadkach chorób dotyczących poważnych zaburzeń bariery skórnej, takich jak zespół Nethertona, rybia łuska blaszkowata (rzadkie choroby genetyczne) i paru innych udokumentowano przypadki wchłaniania ogólnoustrojowego leku.

Po analizie badań klinicznych, opisów przypadków, badań prowadzonych na ludziach i zwierzętach nie znaleźliśmy danych wskazujących na związek między stosowaniem miejscowego takrolimusu, a ścieńczeniem skóry.

Podsumowując, takrolimus w postaci maści wydaje się być bezpieczny i skuteczny w leczeniu atopowego zapalenia skóry o umiarkowanym i ciężkim przebiegu u dzieci oraz dorosłych. Lek ten należy jednak stosować rozważnie, szczególnie u chorych z poważnym uszkodzeniem bariery skórnej. Nie odnaleźliśmy informacji o zwiększonym ryzyku ścieczenia skóry w przebiegu stosowania takrolimusu, nawet w dłuższym okresie. Nie odnaleźliśmy żadnych danych naukowych wskazujących na związek między stosowaniem miejscowego takrolimusu i zwiększonym ryzykiem nowotworu. W niniejszym nie przeglądzie nie przeprowadziliśmy analizy kosztów.

Jakość danych naukowych

Rozbieżności w dawkach leków, wynikach i okresach obserwacji włączonych badań utrudniły łączną ocenę wyników. Brak danych wpływa na ograniczenie wiarygodności i siły dowodów, dlatego też wyniki tego przeglądu powinny być interpretowane z ostrożnością.