Wprowadzenie

Zachowania ryzykowne dla zdrowia, takie jak palenie papierosów czy przyjmowanie narkotyków, mogą występować wspólnie u nastolatków, a podejmowanie tych licznych zachowań ryzykownych prowadzić może do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak urazy fizyczne, nadużywanie substancji w dzieciństwie i dorosłości oraz choroby niezakaźne w późniejszym życiu. Obecnie nie wiemy, które z interwencji są skuteczne w zapobieganiu lub zmniejszeniu ryzykownych zachowań u dzieci i młodzieży.

Metody wyszukiwania badań oraz wybrane badania

Przeszukaliśmy szczegółowo wiele naukowych baz danych, aby znaleźć badania, które dotyczyły sposobów zapobiegania lub zmniejszania zaangażowania w dwa lub więcej ryzykownych zachowań, takich jak palenie tytoniu, picie alkoholu, stosowanie nielegalnych środków odurzających, hazard, samookaleczenia, ryzykowne zachowanie seksualne, zachowanie antyspołeczne, ryzykowne zachowanie związane z pojazdami, fizyczna nieaktywność, uboga dieta, u młodych ludzi w wieku między 8 a 25 rokiem życia Podzieliliśmy te badania na grupy (poziom indywidualny, rodzinny oraz szkolny) w zależności od tego, czy naukowcy pracowali indywidualnie z dziećmi, z rodzinami czy z dziećmi i młodymi osobami w szkole. Przyjrzeliśmy się szczególnie badaniom stanowiącym „złoty standard”, czyli badaniom z randomizacją, które miały na celu zbadanie dwóch lub więcej zachowań.

Główne wyniki

W sumie 70 badań spełniało kryteria, aby włączyć je do przeglądu. Połowa z nich obejmowała populacje, w których nie uwzględniano wielkości ryzyka, natomiast druga połowa skupiała się na grupach obciążonych zwiększonym ryzykiem. Większość badań przeprowadzono w Stanach Zjednoczonych lub w krajach o wysokich dochodach. W badaniach oceniano wpływ interwencji na średnio cztery zachowania, najczęściej picie alkoholu, palenie tytoniu, stosowanie narkotyków oraz zachowania antyspołeczne.

Stwierdziliśmy, iż w przypadku licznych zachowań ryzykownych interwencje podejmowane w szkole są korzystniejsze niż inne działania u wszystkich młodych ludzi w zapobieganiu paleniu papierosów i piciu alkoholu oraz braku aktywności fizycznej, a także mogą wpływać korzystnie na zmniejszenie stosowania nielegalnych środków odurzających oraz zachowań antyspołecznych. Wnioski były słabsze dla stosowania marihuany, ryzykownych zachowań seksualnych i niezdrowej diety. Te dane naukowe sugerują, że pewne programy szkolne mogłyby mieć korzystny wpływ na więcej niż jedno zachowanie ryzykowne. W przeciwieństwie do tego nie znaleźliśmy mocnych danych na korzystny wpływ interwencji rodzinnych i indywidualnych na badane zachowania, chociaż należy zachować ostrożność przy interpretacji tych wyników, gdyż znaleźliśmy mniej badań dotyczących takich interwencji. Znaleźliśmy też siedem badań, w których stwierdzono zwiększenie zaangażowania w zachowania ryzykowne u osób poddawanych interwencji w porównaniu z tymi, które były w grupie kontrolnej.

Ogółem, oceniliśmy jakość danych naukowych przy użyciu standardowych kryteriów jako umiarkowaną lub niską w przypadku większości zbadanych zachowań, dla jednego z zachowań jakość danych oceniliśmy jako bardzo niską. Po części było to spowodowane obawami związanych z tym, w jaki sposób przeprowadzono niektóre badania. Sposób ten mógł wypaczyć wyniki.

Wnioski

Uzyskane wyniki sugerują, iż interwencje na poziomie szkoły skierowane do wszystkich dzieci, mające na celu zmianę zaangażowania w zachowania ryzykowne, mogą odgrywać rolę w zapobieganiu paleniu tytoniu, piciu alkoholu oraz stosowaniu nielegalnych środków odurzających i podejmowania zachowań antyspołecznych. Mogą odgrywać również rolę w poprawie aktywności fizycznej u młodych ludzi, ale nie w poprawie innych badanych zachowań. Nie znaleźliśmy silnych danych potwierdzającym korzyści z interwencji na poziomie rodziny czy indywidualnym. Obawy związane ze sposobem raportowania wyników badań i ich jakością powodują, że należy podkreślić potrzebę przeprowadzenia badań o wysokiej jakości, aby wzmocnić dane naukowe dotyczące tego tematu.