مطالعات مربوط به آزاتیوپورین (azathioprine) و مرکاپتوپورین (mercaptopurine)-6 به عنوان درمان نگهدارنده کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis)
هفت مطالعه مرور شدند که بهترین شواهد را برای ما به همراه داشتند. کیفیت مطالعه اکثرا پائین بود. در این مطالعات در مجموع 302 فرد بالای هجده سال مبتلا به کولیت اولسراتیو تست شدند. موضوع این مطالعات دریافت آزاتیوپورین خوراکی یا مرکاپتوپورین-6، دارونما (placebo) یا درمان نگهدارنده استاندارد (مزالازین (mesalazine) یا سولفاسالازین (sulfasalazine)) بوده است. طول مدت آنها حداقل 12 ماه بود.
کولیت اولسراتیو چیست و آیا آزاتیوپورین و مرکاپتوپورین-6 برای آن موثرند؟
کولیت اولسراتیو یک اختلال التهابی مزمن روده بزرگ است. شایعترین نشانههای کولیت اولسراتیو اسهال خونی و درد شکمی هستند. گفته میشود آزاتیوپورین و مرکاپتورین-6 میتواند با بلوکه کردن سیستم ایمنی، التهاب را کاهش دهند.
مطالعات چه چیزی را نشان میدهند؟
مطالعات نشان میدهند که استفاده از آزاتیوپورین به عنوان درمان نگهدارنده (یعنی پیشگیری از بازگشت بیماری وقتی فرد به درمان پاسخ داده است) بهتر از دارونما است. پنجاهوشش درصد از بیمارانی که از آزاتیوپورین استفاده کرده بودند، پس از یک سال بیماریشان درمان شد که این میزان در بیمارانی که دارونما دریافت کرده بودند 35% بود.
آیا آزاتیوپورین و مرکاپتوپورین-6 ایمن هستند؟
این داروها عموما به خوبی تحمل میشوند و وقوع عوارض جانبی آنها شایع نیست. با این وجود، عوارض جانبی جدی مثل پانکراتیت حاد (التهاب پانکراس که باعث ایجاد درد شکمی شدیدی میشود- با احتمال 2%) و سرکوب مغز استخوان (عدم توانایی ساخت سلولهای خونی طبیعی- با احتمال 4%) ممکن است رخ دهند. بیمارانی که این داروها را دریافت میکنند باید به طور منظم برای شواهد مربوط به اثربخشی دارو و عوارض جانبی آن تحت نظر قرار داشته باشند.
حرف آخر چیست؟
آزاتیوپورین میتواند برای بیمارانی که درمان با مزالازین یا سولفاسالازین در آنها با شکست مواجه شده، یا نتوانستهاند آنها را تحمل کنند و نیز برای بیمارانی که نیازمند دریافت دورههای مکرر استروئید هستند، یک درمان نگهدارنده موثر باشد.
به نظر میرسد درمان با آزاتیوپورین در نگهداشت دوره بهبودی در کولیت اولسراتیو موثرتر از دارونما است. درمان نگهدارنده با آزاتیوپورین یا مرکاپتوپورین-6 ممکن است برای درمان بیمارانی که در درمان با مزالازین یا سولفاسالازین شکست خوردهاند یا نتوانستهاند آنها را تحمل کنند، برای بیمارانی که نیاز به دورههای مکرر استروئید دارند نیز موثر باشد. برای ارزیابی ارجحیت این درمانها به درمان نگهدارنده استاندارد، و به خصوص مساله عوارض جانبی بالقوه آزاتیوپورین، لازم است پژوهش بیشتری صورت گیرد. این مرور، مرور فعلی با عنوان استفاده از آزاتیوپورین و مرکاپتوپورین-6 برای نگهداشت دوره بهبودی در کولیت اولسراتیو را که در کتابخانه کاکرین (سپتامبر 2012) منتشر شده بود، بهروز میکند.
نگهداشت دوره بهبودی یک مسئله مهم در بیماریهای التهابی روده است. شواهد مربوط به اثربخشی آزاتیوپورین (azathioprine) و مرکاپتوپورین (mercaptopurine)-6 در نگهداشت دوره بهبودی در کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis) هنوز هم مورد بحث هستند.
بررسی اثربخشی و ایمنی آزاتیوپورین و مرکاپتوپورین-6 در نگهداشت دوره بهبودی کولیت اولسراتیو.
بانکهای اطلاعاتی MEDLINE؛ EMBASE و کتابخانه کاکرین از آغاز کار تا 30 جولای 2015 جستوجو شد. هم کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده و هم چکیدههای همراه آنها وارد مرور شد.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده که حداقل طول مدت آنها 12 ماه بوده و آزاتیوپورین یا مرکاپتوپورین-6 را با دارونما (placebo) یا درمان نگهدارنده استاندارد (مثل مزالازین (mesalazine)) مقایسه کرده بودند، وارد مرور شدند.
دو نویسنده بهطور مستقل از هم دادهها را با استفاده از فرمهای استاندارد شده استخراج کردند. اختلاف نظرها با اجماع و توافق با نویسنده سوم حل شد. کیفیت مطالعه با استفاده از ابزار خطر سوگیری (bias) کاکرین مورد ارزیابی قرار گرفت. پیامد اولیه مورد نظر شکست در حفظ بهبودی بالینی یا اندوسکوپیک بود. پیامدهای ثانویه شامل عوارض جانبی و قطع درمان به دلیل عوارض جانبی بودند. تجزیهوتحلیل دادهها به طور جداگانه بر اساس نوع کنترل (دارونما (placebo) یا مقایسه کننده فعال) صورت گرفت. علیرغم وجود ناهمگونی، میزان خطر نسبی تجمعی بر اساس مدل اثر-ثابت محاسبه شد. به منظور بررسی کیفیت کلی شواهد مربوط به پیامدهای تجمعی از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) استفاده شد.
هفت مطالعه با مجموع 302 بیمار مبتلا به کولیت اولسراتیو وارد مرور شدند. خطر سوگیری در سه مورد از مطالعات به دلیل فقدان کورسازی بالا بود. مشخص شد که آزاتیوپورین در نگهداشت دوره بهبودی به طور قابل ملاحظهای بهتر از دارونما است. چهلوچهار درصد (51/115) از بیماران مصرف کننده آزاتیوپورین نتوانستند دوره بهبودی را نگه دارند که این میزان در بیماران مصرف کننده دارونما 65% (76/117) بود (4 مطالعه، 232 بیمار، RR: 0.68؛ 95% CI؛ 0.54 تا 0.86). تجزیهوتحلیل GRADE کیفیت کلی شواهد مربوط به این پیامد را پائین دانست، که علت آن وجود خطر سوگیری و عدم-دقت (دادههای پراکنده) بود. دو کارآزمایی که مرکاپتوپورین-6 را با مزالازین (mesalazine)، یا آزاتیوپورین را با سولفاسالازین (sulfasalazine) مقایسه کرده بودند، ناهماهنگی قابل توجهی را نشان دادند و بنابراین دادههای آنها تجمیع نشد. پنجاه درصد (7/14) از بیماران مصرف کننده مرکاپتوپورین-6 موفق نشدند دوره بهبودی را نگه دارند که این میزان در بیماران مصرف کننده مزالازین 100% (8/8) بود (1 مطالعه، 22 بیمار، RR: 0.53؛ 95% CI؛ 0.31 تا 0.90). پنجاهوهشت درصد (7/12) از بیمارانی که آزاتیوپورین مصرف کرده بودند، در مقایسه با 38% (5/13) از مصرف کنندگان سولفاسالازین در نگهداری بهبودی شکست خوردند (1 مطالعه، 25 بیمار، RR: 1.52؛ 95% CI؛ 0.66 تا 3.50). یک مطالعه کوچک نشان داد که مرکاپتوپورین-6 در نگهداری بهبودی بهتر از متوتروکسات (methotrexate) عمل میکند. در این مطالعه 50% (7/14) از بیمارانی که از مرکاپتوپورین-6 استفاده کرده بودند و 92% (11/12) از بیمارانی که از متوتروکسات استفاده کرده بودند موفق به نگهداشت دوره بهبودی نشدند (1 مطالعه، 26 بیمار، RR: 0.55؛ 95% CI؛ 0.31 تا 0.95). یک مطالعه بسیار کوچک آزاتیوپورین را با سیکلوسپورین (cyclosporin) مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده بود که تفاوت قابل ملاحظهای در شکست در نگهداری بهبودی بین مصرف کنندگان آزاتیوپورین (50%؛ 4/8) یا سیکلوسپورین (62.5%؛ 5/8) وجود نداشت (1 مطالعه، 16 بیمار، RR: 0.80؛ 95% CI؛ 0.33 تا 1.92). وقتی به منظور ارزیابی عوارض جانبی مطالعات کنترل شده با دارونما با مطالعات مقایسه کننده آمینوسالیسیلات (aminosalicylate) تجمیع شدند، تفاوتی در بروز عوارض جانبی بین آزاتیوپورین و گروه کنترل وجود نداشت که دارای اهمیت آماری باشد. نه درصد (11/127) از دریافت کنندگان آزاتیوپورین حداقل یک عارضه جانبی را تجربه کردند، که این میزان در بیمارانی که دارونما دریافت کرده بودند 2% (3/130) بود (5 مطالعه، 257 بیمار، RR: 2.82؛ 95% CI؛ 0.99 تا 8.01). احتمال قطع درمان به دلیل عوارض جانبی در بیمارانی که آزاتیوپورین دریافت کرده بودند به طور قابل ملاحظهای بیشتر بود. هشت درصد (8/101) از بیمارانی که آزاتیوپورین مصرف کرده بودند از ادامه مصرف دارو اجتناب کردند که این میزان در گروه کنترل 0% (0/98) بود (5 مطالعه، 199 بیمار، RR: 5.43؛ 95% CI؛ 1.02 تا 28.75). عوارض جانبی مربوط به داروی مورد مطالعه شامل پانکراتیت حاد (3 مورد، به علاوه 1 مورد مربوط به سیکلوسپورین) و سرکوب شدید مغز استخوان (5 مورد) بودند. مرگومیرها، ابتلا به عفونتهای فرصتطلب یا نئوپلازی گزارش نشده بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.