محققین کاکرین یک مرور را در رابطه با تاثیرات مداخلات مبتنی بر مدرسه در کاهش ابتلا به HIV، عفونتهای منتقله از راه جنسی (sexually transmitted infections; STIs)، و بارداری در نوجوانان انجام دادند. پس از جست‌وجو برای یافتن کارآزمایی‌های مرتبط تا تاریخ 7 اپریل 2016، آنها هشت کارآزمایی با مجموع 55,157 نوجوان را وارد کردند.
چرا این مساله مهم است و برنامه‌های مبتنی بر مدرسه تا چه حد ممکن است موثر باشند؟
نوجوانانی که از نظر جنسی فعال هستند، خصوصا زنان جوان، در بسیاری از کشورها در گروه پُر-خطر ابتلا به HIV و دیگر STIها قرار دارند. علاوه براین بارداری ناخواسته و زودهنگام می‌تواند تاثیر زیان‌باری بر زندگی جوانان داشته باشد.
محیط مدرسه نقش مهمی در رشد کودکان و جوانان دارد و برنامه‌های آموزشی جنسی مبتنی بر برنامه مدرسه در بسیاری از مناطق جهان رواج یافته‌اند. در حالی که شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه این برنامه‌ها منجر به بهبود اطلاعات و کاهش گزارش شخصی ابتلا به خطر می‌شوند، این مرور به بررسی هر گونه تاثیر آنها بر شمار جوانانی که مبتلا به STI شده‌اند یا شمار بارداری‌های نوجوانان پرداخته است.
این پژوهش به چه نتایجی رسیده است؟
برنامه‌های آموزشی سلامت جنسی و باروری
همانطور که در حال حاضر پیکربندی شده‌اند، برنامه‌های آموزشی به تنهایی احتمالا تاثیری بر تعداد جوانان آلوده به HIV در دوران نوجوانی ندارند ( شواهد با قطعیت پائین). هم‌چنین احتمالا تاثیری بر تعداد جوانانی که به دیگر STIها مبتلا می‌شوند (ویروس هرپس سیمپلکس: شواهد با قطعیت متوسط؛ سیفلیس: شواهد با قطعیت پائین)، یا میزان بارداری‌ها در نوجوانی (شواهد با قطعیت متوسط) نیز ندارد.
مواد یا برنامه‌های مبتنی بر انگیزه‌های پولی برای ترویج حضور در مدرسه
دادن مقداری پول ماهیانه، یا یونیفرم مدرسه رایگان به منظور تشویق دانش‌آموزان به ماندن در مدرسه تاثیری بر تعداد افرادی که در دوره نوجوانی به HIV مبتلا می‌شوند، ندارد (شواهد با قطعیت پائین). ما نمی‌دانیم که دادن مبلغ ماهیانه یا یونیفرم مدرسه رایگان می‌تواند تعداد جوانان مبتلا به دیگر STIها را کاهش دهد یا خیر (شواهد با قطعیت بسیار پائین). با این حال، ایجاد انگیزه برای ترویج حضور در مدرسه می‌تواند میزان بارداری‌های دوره نوجوانی را کاهش دهد (شواهد با قطعیت پائین).
برنامه‌های ترکیبی آموزشی و انگیزشی
بر اساس یک کارآزمایی، دادن یک انگیزه مثل یک یونیفرم مدرسه رایگانهمراه با یک برنامه آموزش سلامتجنسیو باروری می‌تواند STIها (ویروس هرپس سیمپلکس؛ شواهد با قطعیت پائین) را در زنان جوان کاهش دهد، اما تاثیری در رابطه با HIV یا بارداری مشاهده نشده بود (شواهد با قطعیت پائین).
نتیجه‌گیری‌های نویسندگان
در حال حاضر شواهد اندکی در مورد موثر بودن برنامه‌های آموزشی در کاهش STIها یا بارداری نوجوانان وجود دارد. مداخلات انگیزشی که با هدف نگهداری جوانان، به خصوص دختران، در مدرسه ثانویه صورت می‌گیرد، ممکن است میزان بارداری نوجوانان را کاهش دهد اما برای تایید آن به کارآزمایی‌های بیشتر با کیفیت بالاتر نیاز است.
هم‌چنان نیاز به فراهم کردن خدمات سلامت به نوجوانان، شامل روش‌های جلوگیری از بارداری و کاندوم، ادامه دارد و لازم است آنها را در طراحی خدمات شرکت داد. مدرسه می‌تواند مکان مناسبی برای ارائه این خدمات باشد. شواهد اندکی وجود دارد مبنی بر اینکه برنامه‌های مبتنی بر برنامه مدرسه برای آموزش به تنهایی در بهبود پیامدهای سلامت جنسی و باروری نوجوانان موثر هستند. مداخلات انگیزشی که با هدف نگهداشتن جوانان در مدرسه ثانویه هستند، ممکن است میزان بارداری نوجوانان را کاهش دهند، اما برای تایید آن به کارآزمایی‌های بیشتری نیاز است.
برنامه‌های مربوط به سلامت جنسی و باروری در دوران مدرسه به طور گسترده‌ای به عنوان رویکردی برای کاهش رفتارهای پُر-خطر جنسی میان نوجوانان پذیرفته شده‌اند. مرورهای سیستماتیک زیادی بر اندازه‌گیری تاثیرات اطلاعات یا گزارش رفتارهای خود فرد تمرکز داشته و پیامدهای بیولوژیکی مثل بارداری یا شیوع عفونتهای منتقله از راه جنسی (sexually transmitted infections; STIs) کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
ارزیابی تاثیرات برنامه‌های مربوط به سلامت جنسی و باروری مبتنی بر مدرسه بر میزان عفونتهای منتقله از راه جنسی (مثل HIV، ویروس هرپس سیمپلکس، و سیفلیس)، و بارداری میان نوجوانان.
ما منابع زیر را از تاریخ 1990 تا 7 اپریل 2016 مورد جست‌وجو قرار دادیم: MEDLINE؛ Embase؛ پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) برای مقالات و مجلات معتبر منتشر شده با داوری همتا (peer-review)؛ ClinicalTrials.gov؛ پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت برای کارآزمایی‌های آینده‌نگر، سیستم آموزش و اطلاعات جهانی AIDS؛ (AEGIS)؛ (National Library of Medicine (NLM برای مقالات ارائه شده در کنفرانس‌ها، مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)؛ UNAIDS؛ WHO و مرکز خدمات سلامت ملی (NHS) برای وب سایت‌های مربوط به مرورها و انتشارات (CRD). هم‌چنین فهرست منابع تمامی مقالات مرتبط را به صورت دستی جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs)، هم به صورت تصادفی‌سازی شده مجزا و هم به صورت خوشه‌ای-تصادفی‌سازی شده، را وارد مرور کردیم که به ارزیابی برنامه‌های کمک کننده به بهبود سلامت جنسی و باروری نوجوانان در دوران مدرسه پرداخته بودند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به ارزیابی کارآزمایی‌ها جهت ورود، خطر سوگیری (bias)، و استخراج داده‌ها پرداختند. در صورت لزوم، از طریق انجام متاآنالیز (meta-analysis) اثرات-تصادفی، خلاصه‌ای از معیارهای اثر درمان را به دست آورده و آنها را با استفاده از خطرات نسبی (RR) با 95% فواصل اطمینان (CI) گزارش کردیم. میزان قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
هشت RCT خوشه‌ای را با مجموع 55,157 شرکت‌کننده وارد کردیم. پنج کارآزمایی در کشورهای جنوب صحرای آفریقا (مالاوی، آفریقای جنوبی، تانزانیا، زیمبابوه و کنیا)، یک کارآزمایی در آمریکای لاتین (شیلی)، و دو کارآزمایی در اروپا (انگلیس و اسکاتلند) انجام شده بودند.
برنامه‌های آموزش سلامت جنسی و باروری
شش کارآزمایی مداخلات آموزشی مبتنی بر مدرسه را ارزیابی کرده بودند.
در این کارآزمایی‌ها، برنامه‌های آموزشی ارزیابی شده، هیچ تاثیر مشخصی بر شیوع HIV؛ (RR: 1.03؛ 95% CI؛ 0.80 تا 1.32؛ سه کارآزمایی، 14,163 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، یا دیگر STIها (شیوع ویروس هرپس سیمپلکس: RR: 1.04؛ 95% CI؛ 0.94 تا 1.15؛ سه کارآزمایی، 17,445 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط؛ شیوع سیفلیس: RR: 0.81؛ 95% CI؛ 0.47 تا 1.39؛ یک کارآزمایی، 6977 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) نداشتند. هم‌چنین تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر شمار زنان جوانی که در انتهای کارآزمایی باردار شده بودند، وجود نداشت (RR: 0.99؛ 95% CI؛ 0.84 تا 1.16؛ سه کارآزمایی، 8280 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط).
مواد یا برنامه‌های مبتنی بر انگیزه‌های پولی برای ترویج حضور در مدرسه
دو کارآزمایی برنامه‌های مبتنی بر انگیزه را برای ترویج حضور در مدرسه مورد ارزیابی قرار داده بودند.
در این دو کارآزمایی، انگیزه‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته بودند تاثیر قابل توجهی بر شیوع HIV نداشتند (RR: 1.23؛ 95% CI؛ 0.51 تا 2.96؛ دو کارآزمایی، 3805 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). در مقایسه با گروه کنترل، شیوع عفونت ویروسی هرپس سیمپلکس، در زنان جوانی که یک مبلغ ماهیانه تشویقی برای باقی ماندن در مدرسه دریافت کرده بودند، کمتر بود (RR: 0.30؛ 95% CI؛ 0.11 تا 0.85)، اما در جوانانی که یونیفرم رایگان دریافت کرده بودند این مسئله وجود نداشت (داده‌ها تجمیع نشدند؛ دو کارآزمایی، 7229 شرکت‌کننده؛شواهد با قطعیت بسیار پائین). یک کارآزمایی به بررسی تاثیرات سیفلیس پرداخته بود و شیوع آن کمتر از آن بود که شناسایی شود یا با اطمینان بتوان تاثیرات آن را کنار گذاشت (RR: 0.41؛ 95% CI؛ 0.05 تا 3.27؛ یک کارآزمایی، 1291 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). با این حال، تعداد زنان جوانی که در انتهای کارآزمایی باردار شده بودند میان آنهایی که مشوق و انگیزه دریافت کرده بودند، پائین‌تر بود (RR: 0.76؛ 95% CI؛ 0.58 تا 0.99؛ دو کارآزمایی، 4200 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
برنامه‌های ترکیبی آموزشی و انگیزشی
یک کارآزمایی که به بررسی یونیفرم‌های رایگان پرداخته بود، در یکی از بازوهای آن شرکت‌کنندگان هم یونیفرم و هم برنامه آموزش سلامت جنسی و باروری دریافت کرده بودند. در این بازوی کارآزمایی، عفونت ویروسی هرپس سیمپلکس کاهش پیدا کرده بود (RR: 0.82؛ 95% CI؛ 0.68 تا 0.99؛ یک کارآزمایی، 5899 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، به خصوص در زنان جوان، اما تاثیری در رابطه با HIV یا بارداری شناسایی نشده بود (شواهد با قطعیت پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.