سوال مطالعه مروری
در این مرور کاکرین، ما می‌خواستیم بفهمیم که با مشارکت در درمانهای روانشناختی آموزشی یا مهارت محور، می‌توان بهزیستی (well-being) (کیفیت زندگی) افراد مبتلا به صرع را بهبود بخشید یا خیر.
چرا این موضوع مهم است؟
صرع نوعی بیماری مغزی است که در آن به طور ناگهانی فعالیت الکتریکی شدیدی در مغز اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود پیام‌های مغز با هم مخلوط شده و منجر به تشنج شود. تشنج‌ها از راه‌های مختلفی بر افراد تاثیر می‌گذارند: ممکن است باعث ایجاد حس‌ها، حرکات یا احساسات غیر-معمول، از دست دادن آگاهی، سقوط، سفتی یا حرکات پرشی ناگهانی (jerking) شوند. تشنج‌های صرعی می‌توانند به‌طور مکرر و بدون هیچ گونه محرکی رخ دهند. تشنج‌ها می‌توانند در هر زمان و هر مکان اتفاق بیفتند؛ می‌توانند ناگهانی و به کرات، اتفاق بیفتند.
صرع می‌تواند به طور قابل توجهی بر بهزیستی و کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد. به عنوان مثال، بسیاری از افراد مبتلا به صرع افسردگی و اضطراب، مشکلات حافظه، بیکاری و تبعیض، عوارض جانبی ناخواسته داروها، چالش‌های استقلال و نگرانی در مورد تشنج‌ها و عواقب آن را تجربه می‌کنند.
درمان صرع، معمولا متمرکز بر متوقف کردن یا کاهش تعداد تشنج‌ها در فرد، و تا جایی که امکان‌پذیر است بر کمترین عوارض جانبی است. با این حال، درمانهای روانشناختی که معمولا توسط روانشناسان، روانپزشکان یا سایر متخصصان مراقبت سلامت انجام می‌شود، می‌تواند بهزیستی (well-being) را در افراد مبتلا به صرع بهبود بخشد.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در تاریخ 12 آگوست 2019، ما بانک‌های اطلاعاتی داده‌های پژوهش را برای مطالعاتی بررسی کردیم که تاثیرات رواندرمانی را بر کیفیت زندگی افراد مبتلا به صرع، اندازه‌گیری کرده بودند. ما 36 مطالعه را یافتیم که در آنها 3526 فرد مبتلا به صرع شرکت داشتند. شرکت‌کنندگان در بیشتر مطالعات، بزرگسالان بودند (27 مطالعه).فقط سه مطالعه شامل نوجوانان و بزرگسالان و شش مورد شامل كودكان و نوجوانان بودند.
بیشتر مطالعات (27) تاثیرات درمانهای روانشناختی «مبتنی بر مهارت» را اندازه‌گیری کردند. این روش‌های درمانی، مهارت‌هایی را به افراد می‌آموزند که بتوانند در زندگی روزمره خود از آنها استفاده کنند. رویکرد‌های درمانی مبتنی بر مهارت شامل: درمان شناختی رفتاری (cognitive behavioral therapy; CBT) شامل تکنیک‌های CBT مانند تنفس، استدلال یا تجسم، مشاوره و تمرین ذهن‌آگاهی بودند. نه مطالعه دیگر، درمانهای آموزشی را اندازه‌گیری کردند. این روش‌های درمانی به منظور افزایش دانش افراد در مورد صرع و شرایط مربوط به آن، درمانهای صرع یا نحوه کار مغز هستند. این مطالعات تاثیرات روش‌های درمانی روانشناختی را با مراقبت معمول فرد، داروهای ضد-افسردگی یا حمایت اجتماعی مقایسه کرده است.
این 36 مطالعه، دارای طراحی‌های مختلف بودند و کیفیت زندگی افراد را با استفاده از مقیاس‌های مختلف مورد ارزیابی قرار دادند، بنابراین ما نمی‌توانستیم همه آنها را با هم مقایسه کنیم. با این حال، توانستیم نتایج 11 مطالعه در زمینه درمانهای مبتنی بر مهارت را مقایسه کنیم، زیرا آنها از مقیاس مشابهی برای ارزیابی کیفیت زندگی استفاده کرده بودند.
ما چه چیزی را یافتیم؟
11 مطالعه (شامل 643 بزرگسال و نوجوان) در اروپا (3 مطالعه)، ایالات متحده آمریکا (4 مطالعه)، هنگ كنگ (2 مطالعه)، مکزیك (1 مطالعه) و استرالیا (1 مطالعه) انجام شده بودند. افراد در این مطالعه از 12 هفته تا 2 سال مورد پیگیری و ارزیابی قرار گرفتند.
این 11 مطالعه، جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی را اندازه‌گیری کردند. افرادی که درمانهای روانشناختی مبتنی بر مهارت را دریافت كرده بودند، كیفیت زندگی بهتری نسبت به افرادی كه تحت مراقبت‌های معمول (8 مطالعه)، حمایت اجتماعی (2 مطالعه) یا داروهای ضد-افسردگی (1 مطالعه) بودند را گزارش دادند.
ده مورد از این 11 مطالعه، هم‌چنین به خرده مقیاس‌های پرسشنامه کیفیت زندگی برای ارزیابی جنبه‌های خاصی از کیفیت زندگی پرداختند. افراد در این مطالعات نتایج بهتری را در شش خرده مقیاس: بهزیستی (well-being) عاطفی، انرژی و خستگی، سلامت کلی، نگرانی‌های مربوط به تشنج، تاثیرات دارویی و عملکرد اجتماعی گزارش کردند، که برای محاسبه کیفیت کلی زندگی ترکیب شده بودند.
پیام‌های کلیدی
ما نتیجه گرفتیم که درمانهای روانشناختی مبتنی بر مهارت، ممکن است بهزیستی (well-being) (کیفیت زندگی) بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به صرع، را بهبود بخشد.
ما به نتیجه خود از این 11 مطالعه در مورد روش‌های درمانی روانشناختی در افراد مبتلا به صرع، تقریبا اطمینان داریم. معتقدیم که بعید است مطالعات بیشتر در مورد نتیجه خاص کیفیت زندگی بتواند یافته‌های ما را تغییر دهد.
این مرور تا 12 آگوست 2019 به‌روز است.
کاربردهای عملی: مداخلات روانشناختی مبتنی بر مهارت، HRQOL را در بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به صرع بهبود می‌بخشد. استفاده کمکی از درمانهای روانشناختی برای بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به صرع ممکن است مزایای بیش‌تری برای HRQOL در افرادی فراهم آورد که مدیریت بیمار-محور را در نظر می‌گیرند. شواهد را دارای قطعیت متوسط قضاوت کردیم.
کاربردهای تحقیقاتی: محققان باید دقیقا از دستورالعمل‌های CONSORT برای بهبود کیفیت گزارش‌های مربوط به مداخلات پیروی کنند. توصیف کامل پروتکل مداخله برای اطمینان از تکرار‌پذیری ضروری است.
هنگام بررسی اثربخشی درمانهای روانشناختی برای افراد مبتلا به صرع، استفاده از پرسشنامه استاندارد شده HRQOL؛ از جمله پرسشنامه کیفیت زندگی در صرع (QOLIE-31؛ QOLIE-31-P و QOLIE-89) قابلیت مقایسه را افزایش می‌دهد. متاسفانه یک شکاف جدی در RCTهای مربوط به کودکان و RCTهای افراد مبتلا به صرع و ناتوانی‌های فکری وجود دارد.
در نهایت، به منظور افزایش کیفیت کلی طرح‌های مطالعاتی، در زمان انجام RCTها باید تصادفی‌سازی مناسب با پنهان‌سازی تخصیص و ارزیابی کورسازی شده پیامد پیگیری شوند. به دلیل این‌که در اغلب پژوهش‌هایی که نیاز به مشارکت فعال شرکت‌کننده دارند، ریزش نمونه (attrition) بالاست، یک آنالیز قصد درمان (intention-to-treat) باید انجام شود. تعهد به درمان و کفایت درمان نیز باید ارزیابی شود. این ابعاد مهم، که به ارزیابی «خطر سوگیری (bias)» مربوط می‌شوند، باید همیشه گزارش شوند.
با توجه به تاثیر عمده بیماری صرع بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (health-related quality of life; HRQOL) افراد مبتلا به صرع و خانواده‌های آنها، علاقه بالینی به درمانهای روانشناختی مبتنی بر شواهد، با هدف بهبود پیامد‌های روانشناختی و مرتبط با تشنج، برای این گروه، رو به افزایش است.
این یک نسخه به‌روز شده از مرور اصلی کاکرین است که در شماره 10، سال 2017 منتشر شده است.
ارزیابی تاثیر درمانهای روانشناختی افراد مبتلا به صرع بر پیامد‌های HRQOL.
در 12 آگوست 2019، برای آخرین نسخه به‌روز، بانک‌های اطلاعاتی زیر را بدون اعمال محدودیت‌های زبانی جست‌وجو کردیم: پایگاه ثبت مطالعات کاکرین (CRS Web)، شامل مطالعات تصادفی‌سازی یا شبه-تصادفی‌سازی شده و کنترل شده از پایگاه ثبت تخصصی گروه مرور کاکرین از جمله بیماری صرع، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ (Ovid؛ 1946 تا 09 آگوست 2019)؛ PsycINFO؛ (EBSCOhost؛ 1887 به بعد)؛ و از PubMed؛ Embase؛ ClinicalTrials.gov؛ و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت. منابع مربوط به مطالعات وارد شده و مرور‌های مرتبط را غربال کردیم و برای شناسایی مطالعات منتشر نشده با محققان این حوزه تماس گرفتیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و شبه-RCTها را برای ورود به این مرور در نظر گرفتیم. پیامد اصلی HRQOL بود. برای تعریف عملی «درمانهای روانشناختی»، طیف گسترده‌ای از درمانهای مبتنی بر مهارت و مداخلات صرفا آموزشی طراحی شده برای بهبود HRQoL، فراوانی و شدت تشنج (seizure) و نیز اختلالات روانپزشکی و سلامت رفتاری برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به صرع را در نظر گرفتیم. این درمانهای روانشناختی، با درمان به‌طور معمول (treatment as usual; TAU)، و گروه کنترل فعال (مانند گروه حمایت اجتماعی)، یا دارو‌درمانی ضد-افسردگی مقایسه شدند.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد انتظار کاکرین استفاده کردیم.
36 RCT کامل شده، با مجموع 3526 شرکت‌کننده را وارد کردیم. از بین این مطالعات، 27 مطالعه مداخلات روانشناختی مبتنی بر مهارت را بررسی کردند. نه مطالعه باقیمانده فقط مداخلات مربوط به آموزش بودند. شش مطالعه، مداخلات مربوط به كودكان و نوجوانان، سه مطالعه مداخلات مربوط به نوجوانان و بزرگسالان و مطالعات دیگر مداخلات مربوط به بزرگسالان را مورد بررسی قرار دادند. بر مبنای همگنی روش‌شناسی و بالینی، داده‌های 11 مطالعه (643 شرکت‌کننده) را که از کیفیت زندگی در صرع -31 (QOLIE-31) یا سایر پرسش‌نامه‌های QOLIE (مانند QOLIE-89 یا QOLIE-31-P) قابل تبدیل به QOLIE-31 استفاده کرده بودند، تجمیع کردیم. میانگین تغییرات قابل توجهی را برای نمره کل QOLIE-31 و شش مقیاس (بهزیستی (well-being) عاطفی، انرژی و خستگی، QoL کلی، نگرانی تشنج، تاثیرات دارویی و عملکرد شناختی) یافتیم. میانگین تغییرات نمره کل QOLIE-31 (میانگین بهبود 5.23 نمره؛ 95% CI؛ 3.02 تا 7.44؛ P <0.001) و QoL کلی (میانگین بهبود 5.95 نمره؛ 95% CI؛ 3.05 تا 8.85؛ P < 0.001) بیش از آستانه حداقل تغییرات مهم بود: (MIC: نمره کل: 4.73 امتیاز؛ نمره QoL: 5.22 امتیاز)، که نشان دهنده یک بهبود معنا‌دار بالینی در HRQOL بود. قطعیت شواهد ارائه شده در متاآنالیز (meta-analysis) را به دلیل خطر جدی سوگیری (bias) در برخی مطالعات وارد شده، پائین درنظر گرفتیم. در‌نتیجه، این نتایج شواهدی با قطعیت متوسط ارائه کردند که نشان می‌داد درمانهای روانشناختی برای بزرگسالان مبتلا به صرع ممکن است HRQOL کلی را در افراد مبتلا به صرع افزایش دهد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.