پیشینه
پرسشنامههای نظرسنجی ابزارهای مهمی هستند در پژوهش‌های بالینی و سلامت عمومی، زیرا روشی مناسب را برای گردآوری داده‌ها از تعداد زیادی از پاسخ‌دهندگان ارائه می‌دهند، با موضوعات حساس سروکار دارند و نسبت به دیگر تکنیک‌های گردآوری داده‌ها منابع کمتری لازم دارند. تحویل پرسشنامههای نظرسنجی از طریق اپلیکیشن‌هایی که روی تلفن‌های هوشمند یا تبلت‌ها اجرا می‌شوند، می‌تواند مقیاس‌پذیری و سرعت گردآوری داده‌های ارائه‌شده را توسط این ابزارها به حداکثر رسانده و در عین حال هزینه‌ها را کاهش دهد. با این حال، پیش از اینکه این فناوری به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گیرد، باید بدانیم که چگونه می‌تواند بر کیفیت پاسخ‌های گردآوری شده تاثیر بگذارد. به‌ویژه، اگر تاثیری را در نظر بگیریم که کیفیت داده‌ها می‌تواند بر پایه شواهدی داشته باشد که از بسیاری از تصمیم‌های سلامت عمومی و مراقبت سلامت پشتیبانی می‌کند.
اهداف
در این مرور کاکرین، تاثیری را ارزیابی کردیم که استفاده از اپلیکیشن‌ها برای ارائه نظرسنجی می‌تواند بر جنبه‌های مختلف کیفیت پاسخ‌ها داشته باشد. این موارد شامل نرخ پاسخ، دقت داده‌ها، کامل بودن داده‌ها، زمان صرف‌شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی و مقبولیت برای پاسخ‌دهندگان هستند.
روش‌های انجام و نتایج
برای یافتن مطالعات منتشرشده بین ژانویه 2007 و اپریل 2015 جست‌وجو کردیم. داده‌های مربوط به 14 مطالعه و آنالیز 2272 شرکت‌کننده را وارد کردیم. به دلیل تفاوت در سراسر مطالعات، متاآنالیز را انجام ندادیم. در عوض، نتایج هر مطالعه را توصیف می‌کنیم. مطالعات در دو نوع محیط انجام شدند: کنترل‌شده و کنترل‌نشده. اولی به محیط‌های پژوهشی یا بالینی اشاره دارد که در آنها پزشکان یا پژوهشگران مراقبت سلامت قادر به کنترل بهتر مخدوش‌کننده‌های بالقوه هستند، مانند مکان و زمانی از روز که در آن نظرسنجی‌ها تکمیل شده، نوع فناوری استفاده‌شده و سطح کمک در دسترس برای پاسخ‌دهندگان برای مقابله با مشکلات فنی. شرایط و محیط کنترل‌نشده به مکان‌های خارج از این محیط‌های پژوهشی یا بالینی (به عنوان مثال، منزل فرد پاسخ‌دهنده) اشاره دارند. ما متوجه شدیم که اپلیکیشن‌ها ممکن است در هر دو محیط با سایر حالت‌های تحویل مانند کاغذ، لپ‌تاپ و پیامک برابر باشند. مشخص نیست که زمان‌های تکمیل با اپلیکیشن‌ها می‌توانند سریع‌تر از سایر حالت‌های تحویل باشند یا خیر. در عوض، یافته‌های ما نشان می‌دهند که عواملی مانند ویژگی‌های جمعیت بالینی، نظرسنجی و طراحی رابط می‌توانند تاثیر را بر این پیامد تعدیل کنند. کامل بودن داده‌ها و پایبندی به پروتکل‌های نمونه‌گیری فقط در محیط کنترل‌نشده گزارش شدند. نتایج ما نشان می‌دهند که اپلیکیشن‌ها ممکن است منجر به ایجاد مجموعه داده‌های کامل‌تری شوند و ممکن است پایبندی را به پروتکل‌های نمونه‌گیری در مقایسه با کاغذ، اما نه با پیامک، بهبود بخشند. تعاریف متعددی از مقبولیت برای پاسخ‌دهندگان وجود داشت که نمی‌توان آنها را بین مطالعات وارد شده استاندارد کرد. در نهایت، هیچ یک از مطالعات وارد شده گزارشی را از نرخ پاسخ یا دقت داده گزارش نکردند.
نتیجه‌گیری
به‌طور کلی، شواهد کافی برای ارائه توصیه‌های واضح در مورد تاثیری که اپلیکیشن‌ها ممکن است بر پاسخ‌های پرسشنامه نظرسنجی داشته باشند، وجود ندارد. کاربرد بالینی مورد نظر پرسشنامه نظرسنجی و تعداد دفعات تجویز مورد نظر آن، چه از اپلیکیشن‌ها استفاده شود یا نشود، ممکن است بر هم‌ارزی داده‌ها تاثیری نگذارد. پژوهش‌های آتی باید این موارد را مد نظر قرار دهند که چگونه طراحی اثر متقابل (interaction) کاربر، پرسشنامه نظرسنجی و مداخله ممکن است بر هم‌ارزی داده‌ها و دیگر پیامدهای ارزیابی‌شده در این مرور تاثیر بگذارد.
نتایج ما، بر اساس سنتز شواهد به صورت نقل قول (narrative) نشان می‌دهد که این اپلیکیشن‌ها ممکن است تا زمانی که کاربرد بالینی مورد نظر پرسشنامه نظرسنجی، تعداد دفعات تجویز مورد نظر آن و محیطی که در آن اعتبارسنجی شده، بدون تغییر باقی بماند، بر هم‌ارزی داده‌ها تاثیر نگذارند. هیچ داده‌ای در مورد دقت داده‌ها یا نرخ پاسخ‌دهی وجود نداشت، و یافته‌های مربوط به زمان صرف‌شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی خود-گردان متناقض بودند. علاوه بر این، اگرچه اپلیکیشن‌ها ممکن است کامل بودن داده‌ها را بهبود بخشند، شواهد کافی برای ارزیابی تاثیر آنها بر پایبندی به پروتکل‌های نمونه‌گیری وجود ندارد. هیچ یک از مطالعات وارد شده ارزیابی نکردند که چگونه عناصر طراحی اثر متقابل (interaction) کاربر، طراحی پرسشنامه نظرسنجی و طراحی مداخله ممکن است حالت تاثیرات را تغییر دهند. محققان در حوزه سلامت عمومی و اپیدمیولوژی نباید تصور کنند که تاثیرات حالت مرتبط با دیگر حالت‌های تحویل در اپلیکیشن‌های اجرا شده روی دستگاه‌های هوشمند مصرف‌کننده اعمال می‌شود. کسانی که پژوهش‌های روش‌شناسی را انجام می‌دهند ممکن است بخواهند موضوعات برجسته‌شده را در این مرور سیستماتیک بررسی کنند.
پرسشنامههای نظرسنجی خود-گردان (self-administered survey questionnaire) ابزار مهمی هستند برای گردآوری داده‌ها در عملکرد بالینی، پژوهش‌های سلامت عمومی و اپیدمیولوژی. آنها برای دستیابی به پوشش جغرافیایی گسترده‌ای از جمعیت هدف، پرداختن به موضوعات حساس ایده‌آل هستند و نسبت به سایر روش‌های گردآوری داده‌ها منابع کمتری لازم دارند. این پرسشنامههای نظرسنجی را می‌توان به صورت الکترونیکی تحویل داد، که این امر می‌تواند مقیاس‌پذیری و سرعت گردآوری داده‌ها را در عین کاهش هزینه‌ها به حداکثر برساند. در سال‌های اخیر، استفاده از اپلیکیشن‌های در حال اجرا روی دستگاه‌های هوشمند مصرف‌کننده (یعنی گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها) برای این منظور مورد توجه زیادی قرار گرفته‌اند. با این حال، تنوع در نحوه ارائه پرسشنامه نظرسنجی می‌تواند بر کیفیت پاسخ‌های گردآوری شده تاثیر بگذارد.
ارزیابی تاثیری که اپلیکیشن‌های گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها به عنوان یک روش تحویل بر کیفیت پاسخ‌های پرسشنامه نظرسنجی در مقایسه با دیگر روش‌های تحویل جایگزین دارند: کاغذ، رایانه لپ‌تاپ، رایانه تبلت (ساخت پیش از سال 2007)، سرویس پیام کوتاه (short message service; SMS) و اشیای پلاستیکی.
ما MEDLINE؛ EMBASE؛ PsycINFO؛ IEEEXplore؛ Web of Science؛ CABI: چکیده‌های CAB؛ Current Contents Connect؛ ACM Digital؛ ERIC؛ Sociological Abstracts؛ Health Management Information Consortium؛ کتابخانه Campbell و CENTRAL را جست‌وجو کردیم. هم‌چنین دو پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی در حال انجام را مانند ClinicalTrials.gov و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (International Clinical Trials Registry Platform; ICTRP) سازمان جهانی بهداشت (WHO)، جست‌وجو کردیم. هم‌چنین منابع علمی خاکستری را در OpenGrey؛ Mobile Active و پایان‌نامه‌ها و تزهای ProQuest جست‌وجو کردیم. در نهایت، Google Scholar و فهرست منابع مطالعات وارد شده و مرورهای سیستماتیک مرتبط را بررسی کردیم. همه جست‌وجوها را تا 12 و 13 اپریل 2015 انجام دادیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs)، کارآزمایی‌های متقاطع و مطالعات اندازه‌گیری‌های مکرر زوجی را وارد کردیم که تحویل الکترونیکی پرسشنامههای نظرسنجی خود-گردان را از طریق یک اپلیکیشن تلفن هوشمند یا تبلت با هر حالت ارائه دیگری مقایسه کردند. داده‌های به دست‌آمده را از شرکت‌کنندگانی وارد کردیم که پرسشنامه نظرسنجی خود-گردان مرتبط با سلامت را تکمیل کردند، چه معتبر و چه غیر-معتبر. داده‌های ارائه‌شده را توسط داوطلبان سالم و افرادی که مبتلا به هر نوع بیماری بودند، وارد کردیم. مطالعاتی را وارد کردیم که هر یک از پیامدهای زیر را گزارش کردند: هم‌ارزی داده‌ها؛ دقت داده‌ها؛ کامل بودن داده‌ها؛ نرخ پاسخ‌گویی؛ تفاوت در زمان صرف شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی؛ تفاوت در پایبندی پاسخ‌دهنده به پروتکل نمونه‌گیری اصلی؛ و مقبولیت حالت تحویل برای پاسخ‌دهندگان. مطالعاتی را وارد کردیم که در سال 2007 یا پس از آن منتشر شدند، زیرا دستگاه‌هایی که در این مدت در دسترس قرار گرفتند، با چارچوب سیستم عامل (OS) تلفن همراه که بر اپلیکیشن‌ها تمرکز دارد، سازگار هستند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را از مطالعات وارد شده با استفاده از یک فرم استاندارد ایجاد شده برای این مرور سیستماتیک در REDCap استخراج کردند. سپس فرم‌های خود را برای رسیدن به اجماع مقایسه کردند. از طریق یک نقشه‌برداری سیستماتیک اولیه روی مطالعات وارد شده، دو محیط را شناسایی کردیم که در آن تکمیل نظرسنجی انجام شد: کنترل‌شده و کنترل‌نشده. این محیط‌ها از نظر (i) مکان تکمیل نظرسنجی‌ها، (ii) فراوانی و شدت پروتکل‌های نمونه‌گیری، و (iii) سطح کنترل بر عوامل بالقوه مخدوش‌کننده (مانند نوع فناوری، سطح کمک ارائه‌شده به پاسخ‌دهندگان) متفاوت بودند. ترکیب شواهد را به صورت نقل قول (narrative) انجام دادیم زیرا به دلیل سطوح بالای تنوع بالینی و روش‌شناسی، انجام متاآنالیز مناسب نبود. یافته‌های خود را برای هر پیامد مطابق با محیطی که مطالعات در آن انجام شد، گزارش کردیم.
تعداد 14 مطالعه (15 رکورد) را با مجموع 2275 شرکت‌کننده وارد کردیم؛ اگرچه فقط 2272 شرکت‌کننده در آنالیزهای نهایی وارد شدند، زیرا داده‌های سه شرکت‌کننده از یک مطالعه وارد شده ازدست‌رفته بود.
با توجه به هم‌ارزی داده‌ها، در هر دو محیط کنترل‌شده و کنترل‌نشده، مطالعات وارد شده هیچ تفاوت معنی‌داری را در میانگین نمرات کلی بین اپلیکیشن‌ها و دیگر حالت‌های تحویل پیدا نکردند و همه ضرایب همبستگی از حد آستانه‌های توصیه‌شده برای هم‌ارزی داده‌ها فراتر رفتند. با توجه به زمان صرف‌شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی در یک محیط کنترل‌شده، یک مطالعه نشان داد که استفاده از یک اپلیکیشن سریع‌تر از کاغذ است، در حالی که مطالعه دیگر تفاوت معنی‌داری را بین دو حالت تحویل نیافت. در یک شرایط کنترل‌نشده، یک مطالعه نشان داد که استفاده از یک اپلیکیشن سریع‌تر از SMS است. کامل بودن داده‌ها و پایبندی به پروتکل‌های نمونه‌گیری فقط در محیط کنترل‌نشده گزارش شدند. با توجه به شرایط اولی، مشخص شد که یک اپلیکیشن منجر به رکوردهای کامل‌تری نسبت به کاغذ، و ورودی داده‌های بسیار بیشتری نسبت به پرسشنامه نظرسنجی مبتنی بر SMS می‌شود. از نظر پایبندی به پروتکل نمونه‌گیری، اپلیکیشن‌ها ممکن است بهتر از کاغذ باشند اما تفاوتی با SMS ندارند. تعاریف متعددی را از مقبولیت برای پاسخ‌دهندگان، با نتایج غیر-قطعی شناسایی کردیم: ترجیح؛ سهولت استفاده؛ تمایل به استفاده از حالت تحویل؛ رضایت؛ اثربخشی اطلاعات سیستم؛ زمان سپری‌شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی؛ مزایای درک شده از یک حالت تحویل؛ مزیت درک شده از یک حالت تحویل؛ توانایی درک شده برای تکمیل پرسشنامه نظرسنجی؛ حداکثر مدت زمانی که شرکت‌کنندگان مایل به استفاده از حالت تحویل هستند؛ و واکنش‌پذیری به حالت تحویل و ادغام موفقیت‌آمیز آن در روال روزانه و روتین پاسخ‌دهندگان. در نهایت، صرف‌نظر از محیط مطالعه، هیچ یک از مطالعات وارد شده دقت داده یا نرخ پاسخ را گزارش نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.