Wprowadzenie: Osoby starsze często przyjmują wiele leków, których stosowanie może stanowić wyzwanie. Błędy w przyjmowaniu leków oraz nieprzestrzeganie zaleceń dotyczących ich stosowania (przyjmowanie za mało lub za dużo leku) może przynieść negatywne skutki zdrowotne. Wspieranie osób starszych w przyjmowaniu leków i przestrzeganiu zaleceń może zmniejszyć częstość występowania niepożądanych zdarzeń medycznych, takich jak przyjęcia do szpitali związane z farmakoterapią oraz może poprawić wyniki zdrowotne.

Pytanie badawcze: Jakie są wyniki badań oceniających sposoby służące usprawnieniu przyjmowania wielu leków i przestrzeganiu zaleceń ich stosowania u osób starszych?

Strategia wyszukiwania: Żeby odnaleźć odpowiednie badania przeszukaliśmy 7 internetowych baz danych, rejestry badań klinicznych oraz piśmiennictwo wcześniejszych przeglądów. Uwzględniliśmy badania opublikowane do lipca 2019 roku.

Kryteria wyboru: Uwzględniliśmy badania z randomizacją (RCT) lub inne podobne badania, w których porównywano grupę osób, które otrzymywały interwencje mające na celu usprawnienie przyjmowania leków oraz poprawę stosowania się do zaleceń terapeutycznych z grupą osób objętych standardową opieką (bez interwencji) lub otrzymujących inną interwencję. Uwzględniliśmy badania kliniczne obejmujące osoby starsze (w wieku co najmniej 65 lat) mieszkające w domach (lub wypisane do domu ze szpitala), które przyjmowały na stałe co najmniej 4 leki przepisane przez lekarza.

Najważniejsze wyniki: Znaleźliśmy 50 badań, do których włączono 14 269 uczestników. We wszystkich badaniach porównano wyżej wymienione działania ze standardową opieką, a w sześciu z nich porównywano dodatkowo dwa inne rodzaje interwencji.

W 14 badaniach oceniano interwencje edukacyjne, w ramach których osoby starsze zdobywały wiedzę dotyczącą swojego leczenia lub pracownik służby zdrowia dokonywał przeglądu przyjmowanych przez nich leków. W 7 badaniach oceniano interwencje behawioralne, takie jak zmiana godziny przyjmowania leków, przełożenie leków do organizera w celu ułatwienia ich przyjmowania oraz wysyłanie wiadomości tekstowych przypominających o konieczności wzięcia leku. W 29 badaniach oceniano łączne stosowanie interwencji edukacyjnych i behawioralnych.

Wyniki badań, które znaleźliśmy bardzo różniły się pod względem rodzajów interwencji oraz miejsc, w których były realizowane. Również czas i sposób oceny przyjmowania leków i przestrzegania zaleceń były różne. Z powodu tych różnic i problemów z określeniem sposobów przeprowadzenia badań, jakość danych naukowych oceniono jako niską lub bardzo niską.

Ze względu na niską jakość danych nie można było określić wpływu interwencji mieszanych na przyjmowanie leków. Nie znaleźliśmy również żadnych wyników badań, które oceniły działania edukacyjne i behawioralne niezależnie od siebie.

Dane niskiej jakości sugerują, że w porównaniu ze standardową opieką interwencje behawioralne lub mieszane mogą zwiększyć odsetek osób, które z powodzeniem stosują się do zaleceń terapeutycznych. Jednak ze względu na bardzo niską jakość danych efekty stosowania wyłącznie działań edukacyjnych nie są pewne. Dane niskiej i bardzo niskiej jakości wskazują, że podczas oceny punktów ciągłych, takich jak odsetek przyjętych leków, żadna interwencja nie przyniosła efektów w postaci poprawy przestrzegania zaleceń terapeutycznych.

Dane niskiej jakości wskazują również, że stosowanie interwencji mieszanych może zmniejszyć liczbę zgłoszeń do szpitalnych oddziałów ratunkowych i liczbę przyjęć do szpitali oraz może wiązać się z niewielką lub żadną zmianą w zakresie jakości życia związanej ze zdrowiem (HRQoL). Dane umiarkowanej jakości wskazują, że działania wyłącznie edukacyjne prawdopodobnie mają niewielki lub żaden wpływ na jakość życia, częstość przyjęć na szpitalne oddziały ratunkowe oraz do szpitali. Z powodu danych bardzo niskiej jakości wpływ działań wyłącznie behawioralnych na jakość życia, częstość przyjęć na szpitalne oddziały ratunkowe i do szpitali jest niepewny. Nie mamy pewności co do wpływu interwencji behawioralnych, edukacyjnych oraz mieszanych na umieralność.

Badania, w których porównywano ze sobą różne rodzaje działań były nieliczne i nie jesteśmy w stanie wyciągnąć jednoznacznych wniosków dla żadnego z kluczowych wyników.

Wnioski autorów Zastosowane interwencje znacznie różniły się w poszczególnych badaniach, a ponadto istniały problemy dotyczące sposobu przeprowadzenia badań, co z kolei mogło wpłynąć na ich wyniki. Nie byliśmy również w stanie określić wpływu wyżej wymienionych działań na zdolność osób starszych do przyjmowania leków. Dane niskiej jakości sugerują, że stosowanie interwencji wyłącznie behawioralnych oraz behawioralno-edukacyjnych może zwiększyć odsetek osób stosujących się do zaleceń terapeutycznych. Dane niskiej i bardzo niskiej jakości nie pozwoliły wskazać żadnej interwencji, która byłaby skuteczna w poprawie przestrzegania zaleceń ocenianego za pomocą punktu ciągłego. Konieczne jest przeprowadzenie wysokiej jakości badań w celu znalezienia najbardziej skutecznego sposobu poprawy przestrzegania zaleceń terapeutycznych i zdolności osób starszych do przyjmowania przepisanych im wielu leków.