Wprowadzenie
Łuszczycowe zapalenie stawów to stan zapalny, który powoduje ból, opuchliznę i sztywność stawów, ból ścięgien oraz opuchliznę palców rąk i nóg. Występuje ono u chorych na łuszczycę - chorobę skóry i paznokci. W ciężkich przypadkach reumatolodzy przepisują metotreksat - przeciwreumatyczny lek modyfikujący przebieg choroby (LMPCh) w celu złagodzenia objawów i zapobiegania zaostrzenia choroby. Do innych LMPCh można zaliczyć leflunomid, cyklosporynę A, sulfasalazynę oraz sole złota (rzadko stosowane).
Pytanie badawcze
Chcieliśmy ocenić korzyści i szkodliwe następstwa wynikające ze stosowania metotreksatu w porównaniu z przyjmowaniem placebo (obojętny, niedziałający preparat udający lek) lub podobnymi lekami u dorosłych chorych na łuszczycowe zapalenie stawów. Skupiliśmy się na porównaniu metotreksatu z placebo. Główne oceniane efekty zdrowotne odnoszą się do odpowiedzi na leczenie (liczba pacjentów, u których wystąpiła pozytywna reakcja), funkcjonowania fizycznego, jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia, aktywności choroby, progresji choroby ocenianej radiologicznie (uszkodzenie kości widoczne na zdjęciach rentgenowskich), poważnych działań niepożądanych (efekty uboczne wymagające leczenia w szpitalu i przyjęcia na oddział intensywnej terapii oraz powodujące trwałe kalectwo lub śmierć) i odstawienia leczenia z powodu działań niepożądanych (efekty uboczne, które powodują, że pacjenci zaprzestają leczenia).
Data wyszukiwania
Szukaliśmy danych naukowych do 29 stycznia 2018 r.
Charakterystyka badań
Do przeglądu włączyliśmy osiem badań opublikowanych w latach 1964-2014. We wszystkich badaniach wzięli udział pacjenci poradni reumatologicznych. Badania przeprowadzono we Włoszech, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Chinach, Rosji oraz w Bangladeszu. W pięciu badaniach porównano metotreksat z placebo (345 uczestników), a w czterech metotreksat z innymi LMPCh - leflunomidem (61 uczestników), cyklosporyną A (35 uczestników), solami złota (30 uczestników) i sulfasalazyną (24 uczestników). Średnia wieku uczestników badań wahała się od 26 do 52 lat. Średni czas trwania łuszczycowego zapalenia stawów wynosił od jednego roku do dziewięciu lat. Stosowano metotreksat w dawce od 7,5 do 25 mg doustnie, ale w większości badań w dawce 15 mg tygodniowo doustnie. W większości krajów zachodnich stosuje się metotreksat w rutynowej dawce od 15 do 20 mg tygodniowo doustnie.
Główne wyniki
Po sześciu miesiącach leczenia, w porównaniu z placebo (lek obojętny) wykazano następujące efekty stosowania metotreksatu (należy zauważyć, że w jednym badaniu oceniono jakość życia, lecz nie podano tych wyników w publikacji, a w żadnym z badań nie oceniono progresji radiologicznej).
Odsetek pacjentów, którzy odpowiedzieli na leczenie, co oceniono za pomocą kryteriów poprawy klinicznej w łuszczycowym zapaleniu stawów (PsARC)
U 16% więcej osób (lub u 16 osób więcej ze 100) stwierdzono poprawę dzięki leczeniu (od 4 do 28% więcej)
Stan 37 ze 100 osób leczonych metotreksatem uległ poprawie.
Stan 21 ze 100 osób otrzymujących placebo poprawił się.
Funkcjonowanie fizyczne (niższe wartości oznaczają lepsze funkcjonowanie)
Funkcjonowanie fizyczne poprawiło się o 10% (średnio od 3 do 17% poprawy) lub o 0,30 punktu ( średnio od 0,09 do 0,51 punktu poprawy) w skali 0-3 (przewiduje się, że jest to znacząca poprawa dla pacjentów).
Pacjenci leczeni metotreksatem ocenili swoje funkcjonowanie fizyczne na 0,7 punktu.
Pacjenci otrzymujący placebo ocenili swoje funkcjonowanie fizyczne na 1 punkt.
Aktywność choroby (niższe wartości oznaczają mniejszą aktywność choroby)
Wskaźnik aktywności choroby poprawił się o 3% (od 7% poprawy do 1% pogorszenia) lub o 0,26 punktu (od 0,65 punktu poprawy do 0,13 punktu pogorszenia) w skali 0-10.
U chorych leczonych metotreksatem wskaźnik aktywności choroby wynosił 3,8 punktów.
U chorych otrzymujących placebo wskaźnik ten wynosił 4,06 punktów.
Poważne działania niepożądane (więcej zdarzeń oznacza więcej szkód dla pacjentów)
2 % mniej osób lub 2 osoby mniej ze 100 (od 5% mniej do 1% więcej) zgłosiły poważne działania niepożądane metotreksatu.
Jedna na 100 osób, które zażywały metotreksat doświadczyła poważnego działania niepożądanego.
3 osoby ze 100, które przyjmowały placebo doświadczyły poważnych działań niepożądanych.
Odstawienie leku z powodu zdarzeń niepożądanych (więcej zdarzeń oznacza większe szkody dla pacjenta)
1% więcej osób lub jedna osoba więcej na 100 (od 4% mniej do 6% więcej) odstawiło metotreksat.
6 osób na 100 odstawiło metotreksat.
5 osób na 100 odstawiło placebo.
Jakość danych naukowych
Dane naukowe niskiej jakości sugerują, że w niektórych przypadkach, leczenie metotreksatem może być bardziej korzystne niż stosowanie placebo (np. pod względem poprawy funkcjonowanie), ale może też nie być lepsze niż stosowanie placebo (np. pod względem zmniejszenia aktywności choroby). Jakość danych naukowych oceniliśmy jako niską ze względu na wadliwą metodologię badań i brak precyzji oszacowania wyniku (niektóre wyniki są istotne dla pacjentów, inne nie). Ze względu na małą liczbę raportowanych zdarzeń niepożądanych, nie jesteśmy pewni, czy metotreksat powoduje więcej szkód niż placebo.
Tłumaczenie: Katarzyna Kijowska Redakcja: Wiktoria Leśniak