Wprowadzenie
Cukrzyca typu 2 to schorzenie powodujące podwyższony poziom glukozy we krwi. Poziom glukozy we krwi jest kontrolowany przez insulinę, hormon produkowany przez trzustkę. Insulina daje sygnał wątrobie, mięśniom oraz komórkom tłuszczowym do usuwania i magazynowania krążącej glukozy. Kiedy trzustka nie wydziela wystarczającej ilości insuliny lub gdy organizm przestaje na nią reagować, zbyt dużo glukozy pozostaje w krwiobiegu. Jest wiele leków stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2. Mają one na celu obniżenie stężenia glukozy oraz ograniczenie długoterminowych powikłań cukrzycy. Zazwyczaj osobom chorym na cukrzycę typu 2 w pierwszej kolejności przepisywana jest metformina. Jej działanie polega na zmniejszeniu ilości glukozy uwalnianej do krwi przez wątrobę. Metformina poprawia również sposób w jaki organizm odpowiada na insulinę.

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy stosowanie metforminy jest skuteczne w leczeniu cukrzycy typu 2 i czy powoduje jakiekolwiek działania niepożądane. Chcieliśmy także porównać jej skuteczność z innymi lekami przeciwcukrzycowymi, stosowanymi dietami, podejmowaną aktywnością fizyczną; lub jednym i drugim jednocześnie. Byliśmy szczególnie zainteresowani punktami końcowymi takimi jak: zgon, ciężkie zdarzenia niepożądane, jakość życia związana ze zdrowiem, zgon z powodu chorób sercowo-naczyniowych, powikłania cukrzycy bez skutków śmiertelnych (np. zawał serca, udar czy niewydolność nerek).

Czego szukaliśmy?
Przeszukaliśmy medyczne bazy danych w celu odnalezienia badań klinicznych, które:
— były badaniami z randomizacją: kontrolowane badania z randomizacją to badania kliniczne, w których pacjenci są losowo przydzielani do jednej z grup leczenia. Ten rodzaj badań dostarcza najbardziej wiarygodnych danych i pozwala stwierdzić, czy leczenie przynosi istotną zmianę w porównaniu do zmiany w grupie kontrolnej;
— obejmowały osoby z cukrzycą typu 2 w wieku od 18 lat lub starsze;
— porównywały stosowanie metforminy z: placebo (leczeniem pozorowanym); brakiem leczenia; zbilansowaną dietą; albo innymi lekami obniżającymi poziom glukozy we krwi;
— trwały przynajmniej rok.

Co znaleźliśmy?
Znaleźliśmy 18 wieloramiennych badań klinicznych, łącznie obejmujących 10 680 uczestników. Badania te trwały od roku do około 11 lat. Porównywały one stosowanie metforminy z:
— podawaniem insuliny w postaci zastrzyków (dwa badania);
— innymi lekami wspomagającymi obniżenie poziomu glukozy we krwi: pochodne sulfonylomocznika (siedem badań); tiazolidynediony (glitazony) (siedem badań); inhibitory dipeptydylopeptydazy 4 (inhibitory DPP-4, inaczej gliptyny) (trzy badania); analog glukagonopodobnego peptydu-1 (analog GLP-1) (jedno badanie); meglitynid (glinid) (jedno badanie);
— brakiem leczenia (dwa badania).

Żadne badanie nie porównywało działania metforminy z placebo, ćwiczeniami czy dietą.

Najważniejsze wyniki
Prawie wszystkie badania wykorzystywały laboratoryjne metody pomiaru stężenia glukozy we krwi, np. oznaczenie glikemii na czczo. Niewiele było jednak informacji na temat ważnych dla pacjentów punktów końcowych, takich jak zgon, ciężkie działania niepożądane, jakość życia związana ze zdrowiem, zgon z przyczyn sercowo-naczyniowych i powikłania cukrzycowe bez skutków śmiertelnych, gdy porównywano metforminę z innymi lekami obniżającymi poziom cukru we krwi, placebo lub brakiem interwencji. Dostępne dane nie wskazują na to, by stosowanie metforminy przynosiło zdecydowane korzyści lub było szkodliwe.

Cztery trwające badania obejmujące 5824 uczestników dostarczą informacji na temat jednego lub większej liczby interesujących nas punktów końcowych; zostaną ukończone między 2018 a 2024 rokiem. Ponadto, 24 badania obejmujące 2369 uczestników mogą zostać uwzględnione w przyszłej aktualizacji tego przeglądu, w momencie gdy zostaną opublikowane.

Pewność danych naukowych
Wszystkie badania włączone do tego przeglądu zostały niewystarczająco dobrze przeprowadzone. Liczba uczestników była niewystarczająca w większości porównywanych sposobów leczenia. Nawet jeżeli badania przedstawiały jakieś dane, mamy bardzo małe zaufanie względem wyników tych porównań. Dalsze badania mogą znacząco zmienić nasze wyniki.

Jak aktualny jest ten przegląd?
Niniejsze dane naukowe są aktualne do 2 grudnia 2019 roku.