W tym przeglądzie oceniono wyniki pochodzące z badań z randomizacją (RCT), w których oceniano czy stosowanie beta-blokerów zmniejsza liczbę zgonów lub innych poważnych zdarzeń u osób poddawanych zabiegom chirurgicznym innym niż operacja serca. Wnioski dotyczące operacji serca omówiono w innym przeglądzie.

Wprowadzenie

Zabiegi chirurgiczne zwiększają poziom stresu w organizmie, a to z kolei powoduje uwalnianie hormonów - adrenaliny i noradrenaliny. Stres związany z operacją może prowadzić do śmierci lub innych groźnych dla pacjenta stanów, takich jak zawał serca, udar mózgu lub zaburzenia rytmu serca. W przypadku operacji, które nie dotyczą serca, szacuje się, że u około 8% pacjentów może dojść do uszkodzenia serca w czasie operacji. Beta-blokery (leki beta-adrenolityczne) to leki, które blokują działanie adrenaliny i noradrenaliny na serce. Beta-blokery mogą spowolnić pracę serca i obniżyć ciśnienie tętnicze, a to może zmniejszyć ryzyko wystąpienia zdarzeń niepożądanych. Stosowanie beta-blokerów może jednak prowadzić do uzyskania bardzo niskiego tętna lub bardzo niskiego ciśnienia tętniczego, co może zwiększyć ryzyko zgonu lub udaru mózgu. Zapobieganie wczesnym powikłaniom po operacji jest ważne, jednak stosowanie w tym celu beta-blokerów wzbudza kontrowersje.

Charakterystyka badań

Dane naukowe są aktualne do 28 czerwca 2019 r. Włączyliśmy 83 badania z randomizacją (RCT), w których uczestniczyło 14 967 dorosłych poddawanych różnym zabiegom chirurgicznym innym niż operacje serca. Osiemnaście badań czeka na klasyfikację (ponieważ nie mieliśmy wystarczających danych, aby ocenić ich wiarygodność), a trzy badania nadal trwają. W badaniach stosowano następujące beta-blokery: propranolol, metoprolol, esmolol, landiolol, nadolol, atenolol, labetalol, oksprenolol i pindolol. W badaniach porównano stosowanie ww. beta-blokerów z placebo (wyglądem przypominającym zwykłe beta-blokery, lecz niezawierającym żadnych leków) lub ze standardowym leczeniem.

Najważniejsze wyniki

Beta-blokery mogą mieć niewielki lub żaden wpływ na liczbę osób, które umierają w ciągu 30 dni od operacji (16 badań, 11 446 uczestników; dane naukowe o niskiej pewności co do ich wiarygodności), dostają udaru mózgu (6 badań, 9460 uczestników; dane naukowe o niskiej pewności co do ich wiarygodności) lub doświadczają arytmii komorowych (nieregularnego rytmu serca, począwszy od głównych komór serca, które potencjalnie zagrażają życiu i mogą wymagać natychmiastowego leczenia; 5 badań, 476 uczestników; dane naukowe o bardzo niskiej pewności co do ich wiarygodności). Stwierdziliśmy, że stosowanie beta-blokerów może zmniejszać ryzyko migotania przedsionków (rozpoczynające się w komorach przedsionkowych nieregularne bicie serca, które zwiększa ryzyko udaru mózgu, jeśli nie jest leczone; 9 badań, 9080 uczestników; dane naukowe o niskiej pewności co do ich wiarygodności) oraz liczbę osób przechodzących zawał serca (12 badań, 10 520 uczestników; dane naukowe o niskiej pewności co do ich wiarygodności). Przyjmowanie beta-blokerów może jednak zwiększyć liczbę osób, u których występuje bardzo niskie tętno (49 badań, 12 239 uczestników; dane naukowe o niskiej pewności co do ich wiarygodności) lub bardzo niskie ciśnienie tętnicze (49 badań, 12 304 uczestników; dane naukowe o umiarkowanej pewności co do ich wiarygodności) w okresie okołooperacyjnym.

W kilku badaniach stwierdzono również niewielką lub żadną różnicę pod względem liczby osób, które zmarły po 30 dniach, zmarły z powodu problemów z sercem czy miały niewydolność serca. Nie odnaleźliśmy dowodów świadczących o tym, że stosowanie beta-blokerów skraca czas hospitalizacji.

W żadnym badaniu nie oceniano, czy jakość życia po operacji serca była lepsza u osób, którym podano beta-blokery.

Wiarygodność danych naukowych

Wiarygodność danych naukowych w tym przeglądzie była ograniczona poprzez włączenie niektórych badań obciążonych dużym ryzykiem błędu systematycznego (powodującego wypaczenie wyników badania - przyp. tłum.). Zauważono, że niektóre z wniosków były inne, gdy uwzględniano tylko badania z wykorzystaniem placebo w grupie kontrolnej lub badania, w których informowano o sposobie randomizacji. Odnaleźliśmy również duże, dobrze przeprowadzone, międzynarodowe badanie, w którym przedstawiono inne wyniki niż w mniejszych badaniach. Wykazano w nim mniejsze ryzyko zawału serca i większe ryzyko udaru mózgu i zgonu z jakiejkolwiek przyczyny przy stosowaniu beta-blokerów, podczas gdy w innych badaniach nie wykazano wyraźnego efektu. Byliśmy również mniej pewni wiarygodności wniosków dotyczących wyników kilku badań, oceniających np. arytmie komorowe.

Wnioski

Chociaż beta-blokery mogą mieć niewielki lub żaden wpływ na liczbę osób, które umierają w ciągu 30 dni po operacji, liczbę osób z udarem mózgu lub arytmią komorową, to ich stosowanie może wiązać się z mniejszym ryzykiem migotania przedsionków czy zawału serca. Przyjmowanie beta-blokerów może zwiększyć liczbę osób z bardzo niskim tętnem lub bardzo niskim ciśnieniem tętniczym w okresie okołooperacyjnym. Kolejne dane naukowe z dużych badań wykorzystujących placebo w grupie kontrolnej prawdopodobnie zwiększą pewność tych ustaleń. Zaleca się także późniejszą ocenę wpływu na jakość życia.