Najważniejsze informacje

• Programy zdrowego żywienia realizowane w placówkach wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (ang. early childhood education and care - ECEC) (np. żłobkach, przedszkolach, dziennych placówkach opieki rodzinnej) mogą poprawić jakość diety dzieci, prawdopodobnie zwiększyć spożycie owoców, mogą mieć korzystny wpływ na spożycie warzyw i prawdopodobnie nie mają wpływu na spożycie mniej zdrowej żywności i napojów słodzonych cukrem. Programy promujące zdrowe odżywianie mogą korzystnie wpływać na masę ciała dziecka i zmniejszać ryzyko nadwagi lub otyłości.

• Nie wiemy, czy działania wspierające zdrowe odżywianie pozwalają na oszczędności lub powodują niepożądane skutki, ponieważ bardzo mała liczba badań dostarczyła na ten temat informacji.

• Znaleźliśmy niewiele danych naukowych pochodzących z krajów o niskich i średnich dochodach, natomiast z danych uzyskanych z krajów o wysokich dochodach wynika, że programy promujące zdrowe odżywianie mogą korzystnie wpływać na zdrowie dzieci. Nie znaleźliśmy informacji odnośnie wsparcia nauczycieli i pozostałej kadry przy wprowadzaniu programów promujących zdrowe odżywianie w praktyce. Potrzebujemy większej liczby badań na temat realizacji i skutków wprowadzenia programów w krajach o niskich dochodach.

Dlaczego ważna jest poprawa diety u małych dzieci?

Zła dieta jest czynnikiem ryzyka wielu przewlekłych chorób w tym chorób serca, cukrzycy typu 2 i niektórych nowotworów. Szacuje się, że przyczyną ponad 11 milionów zgonów na świecie jest niezdrowa dieta. Zachowania i preferencje żywieniowe są kształtowane już na wczesnym etapie rozwoju dziecka i utrzymują się w dorosłym życiu.

Czym są programy promujące zdrowe odżywianie?

Celem programów promujących zdrowe odżywianie jest zachęcanie dzieci do spożywania zdrowszych produktów żywnościowych. Realizacja programu może polegać na wprowadzeniu zajęć edukacyjnych z tego zakresu, poprawy kultury zdrowotnej w przedszkolach, zerówkach i placówkach dziennej opieki (placówki wczesnej edukacji i opieki and dzieckiem (ECEC)) oraz prowadzeniu warsztatów z rodzinami dzieci, nauczycielami i personelem medycznym. Przykładowo wprowadzenie do diety dzieci nowych owoców i warzyw, zmiana jadłospisu na zdrowszy lub dostarczenie informacji rodzinom na temat zasad zdrowego odżywiania dzieci. Programy promujące zdrowe odżywianie mogą ustanowić właściwe wzorce żywienia na całe życie, zmniejszyć nadmierny przyrost masy ciała i poprawić ogólny stan zdrowia.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, jaki jest wpływ działań wspierających zdrowe odżywianie na dietę i zdrowie dzieci. Interesowały nas zmiany w zakresie diety, masy ciała, zdolności językowych i poznawczych, funkcjonowania społecznego i emocjonalnego oraz jakości życia dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat uczęszczających do żłobków, placówek opieki całodobowej, przedszkoli, zerówek oraz dziennych placówek opieki rodzinnej. Chcieliśmy również poznać koszt interwencji wpierających zdrowe odżywianie i ewentualne niepożądane skutki.

Co zrobiliśmy?

Szukaliśmy badań, w których porównywano programy promujące zdrowe odżywianie z brakiem działań, opóźnioną realizacją programu lub programem, którego celem nie była zmiana diety dzieci.

Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki włączonych badań oraz oceniliśmy ich wiarygodność na podstawie zastosowanej metodologii oraz wielkości próby.

Co znaleźliśmy?

Znaleźliśmy 52 badania, w których oceniano skuteczność 58 programów promujących zdrowe odżywianie w ECEC u dzieci od 6 miesięcy do 6 lat. Wszystkie badania zostały opublikowane w krajach o wysokich i średniowysokich dochodach. Oceniane programy bardzo różniły się między sobą. Programy:

• trwały od 4 tygodni do 3 lat;

• osobami prowadzącymi były między innymi pracownicy ochrony zdrowia, personel ECEC i badacze;

• stosowano różne metody komunikacji (telefoniczna, osobista, za pośrednictwem internetu i poprzez wydrukowane materiały);

• wyniki mierzono za pomocą różnych metod (ankieta dla rodzica lub personelu, obserwacja żywienia dzieci, ważenie produktów przed i po przygotowaniu posiłku).

Ogólnie, celem programów była:

• zmiana środowiska ECEC (np. warsztaty na temat zdrowego odżywiania i zmiana jadłospisu na zdrowszy);

• modyfikacja programu nauczania (np. lekcje na temat żywności i zdrowego odżywiania);

• nawiązanie współpracy (np. zapewnianie rodzinom materiałów edukacyjnych);

• wzrost aktywności fizycznej dzieci (np. zajęcia z wychowania fizycznego i zachęcanie do skrócenia czasu spędzonego przed ekranem telefonu/komputera).

Programy promujące zdrowe odżywianie mogą prowadzić do niewielkiej poprawy w zakresie jakości diety dzieci, zwiększenia spożycia owoców o 0,11 porcji, potencjalnego zwiększenia spożycia warzyw o 0,12 porcji. Ponadto mogą nie wpływać na spożycie mniej zdrowych produktów i napojów słodzonych. Co więcej, odkryliśmy, że masa ciała dziecka może zmniejszyć się o 230 g, a na każde 100 dzieci, 19 może uzyskać poprawę w zakresie masy ciała. Nie znaleźliśmy natomiast żadnych danych naukowych potwierdzających wpływ programów promujących zdrowe odżywianie na wskaźnik masy ciała. Badania wykazały, że programy mogą być opłacalne pod względem kosztów, jak również prawdopodobnie nie powodują niepożądanych skutków, chociaż niewiele badań analizowało niniejsze wyniki. Wyniki w zakresie zdolności poznawczych, funkcjonowania społecznego i rozwoju odnotowano w niewielu badaniach.

Jakie są ograniczenia zidentyfikowanych danych naukowych?

Nasze zaufanie do danych naukowych jest niskie w związku z występowaniem dużych różnic w zakresie prowadzenia, realizacji i oceny programów. Ponadto, wielu uczestników programów promujących zdrowe odżywianie było świadomych tego, że są oceniani, co mogło mieć wpływ na zgłaszane wyniki. Przykładowo, rodzice, którzy raportowali dietę dziecka mogli być bardziej skłonni do udzielania pozytywnych odpowiedzi w związku z tym, że mieli poczucie, że takie są oczekiwania społeczne lub dlatego, że byli wdzięczni za wsparcie i chcieli, by badacze byli zadowoleni. Ponadto, nie wszystkie badania dostarczały interesujących nas informacji, a często dane w zakresie obserwacji dzieci po badaniu były niekompletne.

Jak aktualne są te dane naukowe?

Dane naukowe są aktualne do lutego 2022 roku.