پیشینه
کار متخصصان مراقبت سلامت (مانند پرستاران، پزشکان، روانشناسان، مددکاران اجتماعی) می‌تواند بسیار استرس‌زا باشد. آنها اغلب مسوولیت زیادی را به عهده دارند و باید تحت فشار بالایی کار کنند. این وضعیت می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی آنها تأثیر منفی داشته باشد. مداخلات برای محافظت از آنها در برابر چنین استرس‌هایی به عنوان مداخلات تاب‌آوری (resilience interventions) شناخته می‌شوند. مرورهای سیستماتیک قبلی حاکی از آن هستند که مداخلات تاب‌آوری می‌توانند به شاغلین این حوزه در مقابله با استرس کمک کرده و از آنها در برابر پیامدهای ناگوار پیش‌آمده برای سلامت جسمانی و روحی‌شان محافظت کنند.
سوال مطالعه مروری
آیا مداخلات روانشناختی طراحی شده برای تقویت تاب‌آوری، منجر به بهبود انعطاف‌پذیری، سلامت روان و دیگر عوامل مرتبط با تاب‌آوری در متخصصان مراقبت سلامت خواهد شد؟
تاریخ جست‌وجو
شواهد تا جون 2019 به‌روز است. نتایج به دست آمده از جست‌وجوی به‌روزشده در جون 2020 در چهار بانک اطلاعاتی کلیدی هنوز در این مرور گنجانده نشده‌اند.
ویژگی‌های مطالعه
ما 44 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را پیدا کردیم (مطالعاتی که در آنها شرکت‌کنندگان با روشی مشابه پرتاب سکه به گروه مداخله یا گروه کنترل اختصاص می‌یابند). این مطالعات طیف وسیعی را از مداخلات تاب‌آوری در شرکت‌کنندگانی با میانگین سنی بین 27 تا 52.4 سال آزمایش کردند.
متخصصان مراقبت سلامت کانون توجه 39 مطالعه بودند، که آنها در مجموع 6892 شرکت‌کننده را وارد کردند. چهار مطالعه شامل نمونه‌های مختلط (1000 شرکت‌کننده) از متخصصان مراقبت سلامت و افراد غیرشاغل در این حوزه بودند. یک مطالعه پیرامون آموزش تاب‌آوری برای شاغلین در بخش اورژانس، 82 داوطلب را بررسی کرد.
از میان مطالعات وارد شده، 19 مورد یک مداخله تاب‌آوری ترکیبی (به عنوان مثال ذهن‌آگاهی (mindfulness) و درمان شناختی-رفتاری) را در مقابل مقایسه‌کننده‌های نامشخص (مثلا گروه کنترل لیست انتظار که پس از یک دوره انتظار، آموزش را دریافت می‌کند) مقایسه کردند. بیشتر مداخلات (30/44) در گروه‌ها، و با تمرین‌هایی با شدت بالا در جلساتی با طول مدت بیش از 12 ساعت (18/44) انجام، و به صورت چهره-به-چهره (یعنی در جلسات با تماس مستقیم و چهره-به-چهره بین ارائه دهنده مداخله و شرکت‌کنندگان؛ 29/44) ارائه شدند.
مطالعات وارد شده منابع مختلف تامین مالی (به عنوان مثال بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها) یا ترکیبی را از منابع مختلف اعتبار مالی داشتند. پانزده مطالعه منبع تأمین اعتبار مالی خود را مشخص نکردند و یک مطالعه، پشتیبانی مالی دریافت نکرد.
قطعیت شواهد
تعدادی از موارد باعث کاهش قطعیت در مورد مؤثر بودن یا نبودن مداخلات تاب‌آوری شدند. این موارد عبارت بودند از محدودیت‌ها در روش‌های مطالعات، نتایج مختلف در طول مطالعات، تعداد اندک شرکت‌كنندگان در اکثر مطالعات، و این واقعیت که یافته‌ها محدود بودند به شرکت‌کنندگان، مداخلات و مقایسه‌کننده‌های خاص و معین.
نتایج کلیدی
برای متخصصان مراقبت سلامت، آموزش تاب‌آوری ممکن است مقاومت و انعطاف‌پذیری آنها را بهبود بخشد و احتمالا بلافاصله پس از پایان درمان، نشانه‌های افسردگی و استرس را کاهش خواهد دهد. به نظر نمی‌رسد مداخلات تاب‌آوری باعث کاهش نشانه‌های اضطراب یا بهبود بهزیستی (well-being) شوند. با این حال، شواهد موجود در این مرور محدود و بسیار نامطمئن است. این بدان معناست که، در حال حاضر، اطمینان بسیار پائینی داریم که مداخلات تاب‌آوری باعث تغییر در این پیامدها می‌شوند. تحقیقات بیشتر به احتمال زیاد این یافته‌ها را تغییر خواهند داد.
مطالعات بسیار اندکی در مورد تأثیر طولانی‌مدت مداخلات تاب‌آوری گزارش ارائه کرده‌اند. مطالعات از معیارهای مختلف پیامد و الگوهای مداخله استفاده کردند، که نتیجه‌گیری کلی را از یافته‌ها دشوار می‌سازد. عوارض جانبی بالقوه فقط در سه مطالعه بررسی شدند، که در آنها هیچ گونه عوارض نامطلوب نشان داده نشد. انجام تحقیقات بیشتر با کیفیت بالای متودولوژیکی و همراه با ارتقای طراحی‌های مطالعات، مورد نیاز است.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین وجود دارد که نشان می‌دهد، آموزش انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری برای متخصصان مراقبت سلامت، در مقایسه با کنترل، می‌تواند باعث افزایش سطوح انعطاف‌پذیری، کاهش سطوح افسردگی، استرس یا درک استرس، و سطوح بالاتر برخی از عوامل خاص انعطاف‌پذیری پس از مداخله شود.
کمبود داده‌های میان‌مدت یا بلندمدت، مداخلات ناهمگن و توزیع جغرافیایی محدود، تعمیم‌پذیری نتایج ما را محدود می‌کنند. بنابراین نتیجه‌گیری باید با احتیاط انجام شود. این یافته‌ها تأثیرات مثبتی را از آموزش انعطاف‌پذیری برای متخصصان مراقبت سلامت ارائه می‌دهند، اما شواهد بسیار نامطمئن هستند. نیاز روشنی برای تکرارهای باکیفیت مطالعات و بهبود طراحی‌های مطالعه وجود دارد.
تاب‌آوری یا انعطاف‌پذیری (resilience) را می‌توان به‌عنوان حفظ یا بازیابی سریع سلامت روان در طول یا پس از دوره‌های مواجهه با یک واقعه استرس‌زا، که ناشی از یک حادثه آسیب‌زای بالقوه، شرایط چالش‌برانگیز زندگی، یک مرحله مهم تغییر در زندگی یا بیماری جسمی است، تعریف کرد. متخصصان مراقبت سلامت، مانند پرستاران، پزشکان، روانشناسان و مددکاران اجتماعی، در معرض عوامل استرس‌زای مربوط به کار (مانند مراقبت از بیمار، فشار ناشی از وقت، مدیریت شرایط) قرار داشته و با خطر بالای ابتلا به اختلالات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این افراد ممکن است از برنامه‌های آموزشی تقویت تاب‌آوری بهره‌مند شوند.
ارزیابی تأثیرات مداخلات برای تقویت تاب‌آوری در متخصصان مراقبت سلامت، یعنی کارکنان حوزه مراقبت سلامت که خدمات مستقیم پزشکی را ارائه می‌دهند (به عنوان مثال پرستاران، پزشکان، پرسنل بیمارستان) و کارکنان مراقبت سلامت منسوب به آنها (مثلا مددکاران اجتماعی، روانشناسان).
در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ 11 بانک اطلاعاتی دیگر و سه پایگاه ثبت کارآزمایی‌ها از 1990 تا جون 2019 جست‌وجو کردیم. فهرست منابع را بررسی کرده و با محققان در این زمینه تماس گرفتیم. در جون 2020، این جست‌وجو را در چهار بانک اطلاعاتی کلیدی به‌روز کردیم، اما نتایج آن هنوز وارد مرور نشده است.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) در بزرگسالان 18 سال و بالاتر که به عنوان متخصصان مراقبت سلامت مشغول به کار هستند، و به مقایسه هر نوع مداخله روانشناختی در جهت تقویت تاب‌آوری، سرسخت بودن یا رشد پس از آسیب، در مقابل عدم مداخله، لیست انتظار، مراقبت معمول، کنترل فعال یا توجه پرداختند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از تاب‌آوری، اضطراب، افسردگی، استرس یا درک استرس و بهزیستی (well-being) یا کیفیت زندگی. پیامدهای ثانویه، عوامل تاب‌آوری در نظر گرفته شدند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را انتخاب، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند و قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد GRADE (فقط در پس از تست (post-test)) رتبه‌بندی کردند.
ما 44 RCT را وارد کردیم (انجام شده در کشورهایی با درآمد بالا: 36). سی‌ونه مطالعه صرفا روی متخصصان مراقبت سلامت (6892 شرکت‌کننده)، از جمله کارکنان مراقبت سلامت که مستقیما مراقبت‌های پزشکی را ارائه می‌دهند و کارمندان مراقبت سلامت مرتبط با آنها، متمرکز بودند. چهار مطالعه از نمونه‌های مختلط (1000 شرکت‌کننده) با متخصصان مراقبت سلامت و شرکت‌کنندگانی که خارج از بخش مراقبت سلامت مشغول به کار هستند، استفاده کرده، و یک مطالعه آموزش پرسنل بخش اورژانس را در داوطلبین جمعیت عمومی (82 شرکت‌کننده) بررسی کردند. مطالعات وارد شده عمدتا در شرایط بیمارستانی انجام شده و شامل پزشکان، پرستاران و پرسنل مختلف بیمارستان (37/44 مطالعه) بودند.
شرکت‌کنندگان عمدتا شامل زنان (68%) از دوره جوانی تا میان‌سالی بودند (میانگین محدوده سنی: 27 تا 52.4 سال). بیشتر مطالعات مداخلات گروهی (30 مطالعه) را با شدت بالای آموزش (18 مطالعه؛ > 12 ساعت/جلسه) انجام دادند، که به صورت چهره-به-چهره (29 مطالعه) ارائه شدند. از میان مطالعات وارد شده، 19 مورد آموزش تاب‌آوری را بر اساس ترکیبی از پایه تئوری (به عنوان مثال ذهن‌آگاهی (mindfulness) و درمان شناختی-رفتاری) در مقابل مقایسه‌کننده‌های نامشخص (مثلا لیست انتظار) مقایسه کردند. مطالعات منابع مختلف تامین مالی (به عنوان مثال بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها) یا ترکیبی را از منابع مختلف اعتبار مالی داشتند. پانزده مطالعه منبع تأمین اعتبار مالی خود را مشخص نکردند و یک مطالعه، پشتیبانی مالی دریافت نکرد.
خطر سوگیری (bias) برای اکثر مطالعات در حوزه‌های عملکرد، تشخیص و ریزش نمونه (attrition)، بالا یا نامشخص بود.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین نشان داد که، پس از مداخله، در مقایسه با کنترل‌ها، متخصصان مراقبت سلامت که آموزش تاب‌آوری را دریافت کردند، ممکن است سطوح بالاتر انعطاف‌پذیری (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.45؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.25 تا 0.65؛ 12 مطالعه، 690 شرکت‌کننده)، سطوح پایین‌تر افسردگی (SMD: -0.29؛ 95% CI؛ 0.50- تا 0.09-؛ 14 مطالعه، 788 شرکت‌کننده)، و سطوح پایین‌تر استرس یا درک استرس (SMD: -0.61؛ 95% CI؛ 1.07- تا 0.15-؛ 17 مطالعه، 997 شرکت‌کننده) را نشان دهند. شواهدی اندک در مورد هرگونه تأثیر آموزش تاب‌آوری بر اضطراب (SMD: -0.06؛ 95% CI؛ 0.35- تا 0.23؛ 5 مطالعه، 231 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) یا بهزیستی یا کیفیت زندگی (SMD: 0.14؛ 95% CI؛ 0.01- تا 0.30؛ 13 مطالعه، 1494 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) وجود داشت یا شواهدی در این زمینه به دست نیامد. اندازه تاثیرگذاری، به جز برای تاب‌آوری و کاهش استرس (متوسط)، کوچک بود. اطلاعات مربوط به عوارض جانبی برای سه مطالعه در دسترس بود، كه هیچکدام وقوع عوارض جانبی را در طول مطالعه نشان ندادند (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.