Najważniejsze informacje

– Nie znaleźliśmy wystarczających danych naukowych, które wskazywałyby na korzyści płynące z interwencji promujących pozytywne aspekty zdrowia psychicznego w miejscach objętych pomocą humanitarną. Potrzebne są prawidłowo przeprowadzone badania z randomizacją na większą skalę.

Zdrowie psychiczne w czasie kryzysu humanitarnego

Kryzys humanitarny to zdarzenie lub seria zdarzeń, które zagrażają zdrowiu, bezpieczeństwu, ochronie, dobrobytowi społeczności lub dużej grupy ludzi, zwykle na dużym obszarze. Przykładami mogą być wojny i konflikty zbrojne, głód oraz katastrofy wywołane przez takie niebezpieczeństwa jak trzęsienia ziemi, huragany i powodzie. Ludzie żyjący w obszarach, gdzie występuje kryzys humanitarny mogą doświadczać cierpienia fizycznego i psychicznego oraz znajdować się w bardzo trudnych okolicznościach, które czynią ich podatnymi na rozwój zaburzeń psychicznych takich jak zespół stresu pourazowego, depresja i lęk. Szacuje się, że częstość występowania zaburzeń psychicznych w czasie kryzysów humanitarnych wynosi 17% w przypadku depresji i lęków oraz 15% w przypadku zespołu stresu pourazowego.

Czym są interwencje psychologiczne i społeczne?

Interwencje psychologiczne i społeczne (zwane także psychospołecznymi) uznają znaczenie środowiska społecznego dla kształtowania dobrego samopoczucia psychicznego. Zazwyczaj zawierają one zarówno elementy psychologiczne (związane ze stanem psychicznym i emocjonalnym danej osoby, np. relaks) jak i elementy społeczne (np. wysiłki na rzecz poprawy wsparcia społecznego). Mogą one mieć na celu promowanie pozytywnych aspektów zdrowia psychicznego (np. wzmacnianie nadziei i wsparcia społecznego, umiejętności rodzicielskich) lub zapobieganie i zmniejszanie stresu psychologicznego i zaburzeń psychicznych.

Jaki był cel tego przeglądu?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy interwencje psychospołeczne mogą promować pozytywne wyniki w zakresie zdrowia psychicznego u osób żyjących na obszarach dotkniętych kryzysami humanitarnymi w krajach o niskich i średnich dochodach w porównaniu z nieaktywnymi interwencjami, takimi jak brak interwencji, standardowa interwencja (uczestnicy mogą szukać leczenia dostępnego w danej społeczności) lub lista oczekujących (uczestnicy otrzymują interwencję psychospołeczną po fazie oczekiwania).

Co zrobiliśmy w tym celu?

Szukaliśmy badań, które analizowałyby skutki interwencji psychospołecznych w zakresie pozytywnych aspektów zdrowia psychicznego mieszkańców krajów o niskich i średnich dochodach dotkniętych kryzysami humanitarnymi. W niniejszych badaniach wybraliśmy te miary wyników, które były reprezentatywne dla pozytywnych emocji, pozytywnego zaangażowania społecznego, dobrych relacji, osiągnięć i poczucia sensu. Jest to zgodne z definicją zdrowia psychicznego podaną przez Światową Organizację Zdrowia, według której zdrowie psychiczne to „stan dobrego samopoczucia psychicznego, który pozwala ludziom radzić sobie ze stresami życiowymi, realizować swój potencjał, dobrze się uczyć i pracować oraz mieć wkład w rozwój społeczności”. Szukaliśmy badań z randomizacją, w których uczestnicy byli losowo przydzielani do poszczególnych grup leczenia. Badania tego typu zazwyczaj dostarczają najbardziej wiarygodnych danych na temat efektów interwencji.

Czego się dowiedzieliśmy?

Znaleźliśmy 13 badań na temat promocji zdrowia psychicznego, w których wzięło udział łącznie 7917 osób. Dziewięć badań przeprowadzono z udziałem dzieci i młodzieży (w wieku od 7 do 18 lat), a cztery z udziałem osób dorosłych (powyżej 18 lat). Cztery badania przeprowadzono w Libanie, dwa w Indiach i po jednym w Demokratycznej Republice Konga, Jordanii, Haiti, Bośni i Hercegowinie, na Okupowanych Terytoriach Palestyńskich, w Nepalu i Tanzanii. Średni czas trwania badania wynosił 18 tygodni (minimum 10 tygodni, maksimum 32 tygodnie). Badania kliniczne zazwyczaj finansowane były ze środków pochodzących z dotacji instytucji akademickich i organizacji pozarządowych. Badania te miały na celu ocenę samopoczucia psychicznego, funkcjonowania i zachowań prospołecznych (zachowań przynoszących korzyści innym ludziom lub całemu społeczeństwu) na początku badania, na końcu interwencji oraz trzy lub cztery miesiące później. Porównywano w nich wyniki u osób otrzymujących interwencję oraz u osób, które jej nie otrzymały.

Jakie są wyniki niniejszego przeglądu?

Nie ma wystarczających danych naukowych, żeby wyciągnąć jednoznaczne wnioski. W przypadku dzieci i młodzieży interwencje psychospołeczne mogą mieć niewielki lub żaden wpływ na poprawę samopoczucia psychicznego, funkcjonowania i zachowań prospołecznych, ale dane te są bardzo niepewne. W przypadku populacji osób dorosłych znaleźliśmy obiecujące dane, że interwencje psychospołeczne mogą nieznacznie poprawić samopoczucie psychiczne, nie znaleźliśmy jednak danych na temat innych pozytywnych wymiarów zdrowia psychicznego. Ogólnie rzecz biorąc, nie jesteśmy pewni, czy wyniki te są wiarygodne zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych: mogą one ulec zmianie, gdy dostępne będą dodatkowe dane.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych?

Głównym ograniczeniem tego przeglądu jest to, że nie możemy zagwarantować, że uzyskane przez nas dane są wiarygodne. Jest to bezpośrednia konsekwencja małej liczby danych, którymi mogliśmy się posłużyć w celu odpowiedzi na nasze pytanie badawcze. Przeprowadzając analizy na podstawie tak małej liczby danych, nie możemy mieć pewności, że zmiany w wynikach są związane z zastosowanymi interwencjami, a nie wynikają z przypadku. Co więcej, osoby biorące udział w badaniach wiedziały, jakiemu leczeniu się poddają, a nie wszystkie badania dostarczały danych na temat wszystkich interesujących nas zagadnień.

Jak aktualne są te dane naukowe?

Uwzględniliśmy dane naukowe opublikowane do stycznia 2023 r.