پیام‌های کلیدی
به دلیل کمبود شواهد قوی، مزایای ارسال پیام‌های متنی در پایبندی به مصرف دارو، رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی)، رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده (عوارض قلبی یا سکته مغزی)، رویدادهای قلبی‌عروقی ترکیبی (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی، عوارض قلبی، یا سکته مغزی)، سطح کلسترول، فشار خون و تعداد ضربان قلب نامشخص هستند.
انجام مطالعات بزرگتر و با طراحی خوب برای اندازه‌گیری تاثیرات طولانی‌‌مدت‌تر ارسال پیام‌های متنی بر بهبود پایبندی به مصرف دارو در افراد مبتلا به بیماری قلبی، به ویژه در کشورهایی با سطح درآمد پائین، مورد نیاز است.
چرا این مرور مهم است؟
در سراسر جهان، حداقل 523 میلیون نفر از بیماری‌های قلبی رنج می‌برند. در اغلب موارد برای درمان این بیماری، دارو تجویز می‌شود. با این حال، اکثر افراد داروهای مورد نیاز خود را برای جلوگیری از بروز مشکلات قلبی بیشتر مصرف نمی‌کنند. یکی از روش‌های احتمالی برای بهبود رفتارهای مصرف دارو، استفاده از یادآورهای مبتنی بر پیام‌های متنی است. پیام‌های متنی تلفن همراه ممکن است به افراد مبتلا به بیماری قلبی از طریق ارسال اطلاعات سلامت و یادآوری‌های متنی برای این افراد، به مصرف داروهایشان کمک کنند. با این حال، هنوز مشخص نیست که پیام‌های متنی می‌توانند به افراد مبتلا به بیماری قلبی کمک کنند تا داروهای خود را به‌طور منظم مصرف کنند یا خیر.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم بدانیم که ارسال پیام‌های متنی در بهبود پایبندی به مصرف دارو در افراد مبتلا به بیماری قلبی در مقایسه با افرادی که پیام‌های متنی را دریافت نکردند تا چه اندازه موثر است. همچنین به بررسی تاثیرات پیام‌های متنی بر رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی)، رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده (عوارض قلبی یا سکته مغزی)، رویدادهای قلبی‌عروقی ترکیبی (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی، عوارض قلبی یا سکته مغزی)، فشار خون، کلسترول و تعداد ضربان قلب علاقه‌مند بودیم.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
بانک‌های اطلاعاتی پزشکی را برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که به بررسی تاثیرات پیام‌های متنی تلفن همراه بر پایبندی به مصرف دارو در افراد مبتلا به بیماری قلبی پرداختند.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 18 مطالعه را یافتیم که شامل 8136 فرد مبتلا به بیماری‌های قلبی بودند. این مطالعات در 11 کشور انجام شدند. همه مطالعات، استفاده از پیام‌های متنی را با عدم استفاده از آنها مقایسه کردند.
نتایج اصلی
همه مطالعات در کشورهایی با سطح درآمد متوسط و بالا انجام شدند، و هیچ مطالعه‌ای در کشورهایی با سطح درآمد پائین صورت نگرفت. افراد، مبتلا به انواع بیماری‌های قلبی بوده و سن آنها به‌طور میانگین 53 تا 64 سال بود. اغلب افراد از بیمارستان‌ها یا مراکز بازتوانی قلبی انتخاب شدند. مطالعات یک تا 12 ماه به طول انجامیدند. روش ارائه و فراوانی پیام‌های متنی بین مطالعات متفاوت بودند. برخی از مطالعات، پیام‌های متنی را با توجه به ویژگی‌های بیمار ارسال کرده و به افراد اجازه دادند به پیام‌ها پاسخ دهند. همچنین محتوای پیام‌ها در طول مطالعات، متفاوت بود. به‌طور کلی، پیام‌های متنی شامل یادآوری مصرف دارو و اطلاعات مربوط به سبک زندگی سالم مانند رژیم غذایی، فعالیت بدنی و کاهش وزن بودند.
مطالعات از روش‌های اندازه‌گیری و تعاریف مختلف برای پایبندی به مصرف دارو استفاده کردند، این امر باعث پیشگیری از ترکیب یافته‌های مطالعات برای این پیامد شد. در نتیجه، تاثیرات ترکیبی پیام‌های متنی بر پایبندی به مصرف دارو ناشناخته هستند. از 18 مطالعه واردشده، 10 مورد نشان دادند که پیام‌های متنی در بهبود پایبندی به مصرف دارو موثر بودند. هشت مطالعه دیگر، کاهش یا عدم تفاوت در پایبندی به مصرف دارو را در مقایسه با افرادی که پیام را دریافت نکردند، نشان دادند. با توجه به اینکه نتایج در مورد پایبندی به مصرف دارو در مطالعات مختلف متفاوت است، مطمئن نیستیم که پیام‌های متنی بتوانند پایبندی به مصرف دارو را بهبود بخشند.
ما به این نتیجه رسیدیم که پیام‌های متنی ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت را در رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی) ایجاد کنند. علاوه بر این، در مورد اینکه استفاده از پیام‌های متنی می‌تواند فشار خون، کلسترول، تعداد ضربان قلب، رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده (عوارض قلبی یا سکته مغزی) و رویدادهای قلبی‌عروقی ترکیبی (مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی، عوارض قلبی یا سکته مغزی) را در مقایسه با افرادی که پیام‌های متنی دریافت نکردند، کاهش دهد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم. دو مطالعه رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده را گزارش کردند، که هیچ‌کدام شواهدی را مبنی بر وجود تفاوت میان گروه‌ها به دست نیاوردند. فقط یک مطالعه، رویدادهای قلبی‌عروقی ترکیبی را گزارش کرد و نتوانست شواهدی را مبنی بر وجود تفاوت میان گروه‌ها پیدا کند.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
اطمینان به شواهد در سطح پائین تا بسیار پائین است. سه عامل اصلی باعث کاهش اطمینان به شواهد شد. در نهایت، روش‌های پژوهش که در مطالعات مورد استفاده قرار گرفتند، از بهترین کیفیت برخوردار نبودند. این امر امکان‌پذیر است که افرادی که در این مطالعات شرکت داشتند، از درمان‌هایی که دریافت کردند آگاه بوده باشند، این موضوع می‌توانست نتایج را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین، همه مطالعات داده‌هایی را در مورد همه موضوعاتی که به آنها علاقه‌مند بودیم، ارائه نکردند. ثانیا، محتوا و روش ارائه پیام‌های متنی در طول مطالعات، متفاوت بودند. ثالثا، نتایج بین مطالعات مختلف بسیار متناقض بوده و مطالعات کافی نیز برای اطمینان در مورد نتایج این پیامدها وجود نداشت.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
این مرور در واقع مرور قبلی را به‌روز می‌کند. شواهد تا آگوست 2023 به‌روز است.
با توجه به شواهد محدود، ما مطمئن نیستیم که پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول، موجب کاهش پایبندی به مصرف دارو، رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده و غیرکشنده، و رویدادهای قلبی‌عروقی ترکیبی در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی بشوند. علاوه بر این، پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر سطح کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پائین، فشار خون و ضربان قلب داشته باشند. مطالعات واردشده از کیفیت روش‌شناسی (methodology) پائینی برخوردار بودند و هیچ مطالعه‌ای تاثیرات پیام‌های متنی را در کشورهایی با سطح درآمد پائین یا در دوره پیگیری بیش از 12 ماه ارزیابی نکرد. انجام کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده طولانی‌مدت و با کیفیت بالا، خصوصا در کشورهایی با سطح درآمد پائین، لازم است.
بیماری‌های قلبی‌عروقی (cardiovascular diseases; CVDs) عامل اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان بوده و سالانه حدود 18 میلیون از موارد مرگ‌ومیر را به خود اختصاص می‌دهند. شانس ابتلای افراد مبتلا به CVDها به رویدادهای قلبی‌عروقی راجعه، پنج برابر بیشتر از افرادی است که CVD شناخته‌شده ندارند. اگرچه نشان داده شده که مداخلات دارویی در کاهش خطر رویدادهای قلبی‌عروقی راجعه مقرون‌به‌صرفه هستند، پایبندی به مصرف داروها همچنان کمتر از حد مطلوب است. به عنوان یک رویکرد مقیاس‌پذیر و مقرون‌به‌صرفه، پیام‌های متنی تلفن همراه فرصتی است برای انتقال اطلاعات سلامت، ارائه یادآورهای الکترونیکی و تشویق به تغییر رفتار. با این حال، این موضوع که پیام‌های متنی می‌توانند پایبندی به مصرف داروها و پیامدهای بالینی را بهبود بخشند یا خیر، مشخص نیست. این یک نسخه به‌روز شده از مرور کاکرین است که در سال 2017 منتشر شد.
ارزیابی مزایا و آسیب‌های ناشی از ارسال پیام‌های متنی تلفن همراه در بهبود پایبندی به مصرف دارو در افراد مبتلا به CVD در مقایسه با مراقبت‌های معمول.
به جست‌وجو در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ چهار بانک اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی پرداختیم. همچنین فهرست منابع تمامی مطالعات واردشده اولیه و مرورهای سیستماتیک و متاآنالیزهای مرتبط را بررسی کردیم. تاریخ آخرین جست‌وجو 30 آگوست 2023 بود.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را با حضور شرکت‌کنندگان مبتلا به حوادث انسداد شریانی ثابت‌شده وارد این مرور کردیم. کارآزمایی‌هایی را وارد کردیم که به بررسی مداخلات استفاده‌کننده از سرویس پیام کوتاه (short message service; SMS) یا سرویس پیام چند رسانه‌ای (multimedia messaging service; MMS) با هدف بهبود پایبندی به مصرف دارو در پیشگیری ثانویه از رویدادهای قلبی‌عروقی پرداختند. مراقبت معمول به عنوان مقایسه‌کننده در نظر گرفته شد. RCTهای خوشه‌ای (cluster) و شبه-RCTها را حذف کردیم.
از روش‌های استاندارد کاکرین بهره بردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از پایبندی به مصرف دارو، رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده، رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده، و رویدادهای CVD ترکیبی. پیامدهای ثانویه عبارت بودند از کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پائین (LDL-C) برای بررسی تاثیر استاتین‌ها، فشار خون برای بررسی داروهای آنتی‌هیپرتانسیو، ضربان قلب برای بررسی تاثیر بتابلاکرها، سطح 11-دی‌هیدروترومبوکسان (dehydrothromboxane) B2 در ادرار برای بررسی تاثیرات آنتی‌پلاکتی آسپرین، عوارض جانبی، و تجارب گزارش‌شده توسط بیمار. برای ارزیابی قطعیت شواهد مربوط به هر پیامد، از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) استفاده کردیم.
تعداد 18 مورد RCT را با مجموع 8136 شرکت‌کننده مبتلا به CVD وارد این مرور کردیم. تعداد 11 مطالعه جدید را در این نسخه به‌روز شده از مرور و هفت مطالعه را از نسخه قبلی این مرور شناسایی کردیم. شرکت‌کنندگان مبتلا به CVDهای مختلفی بودند، از جمله سندرم کرونری حاد، بیماری عروق کرونر قلب، سکته مغزی، انفارکتوس میوکارد و آنژین صدری. همه مطالعات در کشورهایی با سطح درآمد متوسط و بالا انجام شدند، هیچ مطالعه‌ای در کشورهایی با سطح درآمد پائین شناسایی نشد. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 53 تا 64 سال بود. شرکت‌کنندگان از بیمارستان‌ها یا مراکز بازتوانی قلبی انتخاب شدند. طول دوره پیگیری از یک تا 12 ماه متغیر بود. تفاوت‌هایی در ویژگی‌های پیام‌های متنی بین مطالعات وجود داشت (برای مثال در روش ارائه، فراوانی، مبنای نظری (theoretical grounding)، محتوای استفاده شده، شخصی‌سازی (personalisation) و جهت‌گیری (directionality)). محتوای پیام‌های متنی در طول مطالعات متفاوت بودند، اما به‌طور کلی عبارت بودند از یادآوری مصرف دارو و اطلاعات مربوط به سبک زندگی سالم مانند رژیم غذایی، فعالیت بدنی و کاهش وزن. پیام‌های متنی شامل ارائه توصیه، انگیزه، حمایت اجتماعی، و آموزش سلامت به منظور ترویج تغییرات رفتاری و مصرف منظم داروها بودند.
در مجموع، سطح خطر سوگیری (bias) برای همه مطالعات بالا ارزیابی شد زیرا همه مطالعات حداقل در یک دامنه در معرض خطر نامشخص یا بالای سوگیری قرار داشتند.
پایبندی به مصرف دارو
به دلیل سیستم‌های ارزیابی و نمره‌دهی متفاوت و تعاریف متناقض ارائه‌شده برای اندازه‌گیری پایبندی به مصرف دارو، متاآنالیزی را برای پایبندی به مصرف دارو انجام ندادیم. ده مورد از 18 مطالعه، تاثیر مفیدی را از پیام‌های متنی تلفن همراه برای پایبندی به مصرف دارو در مقایسه با مراقبت‌های معمول نشان دادند، در حالی که هشت مطالعه دیگر حاکی از کاهش یا عدم تفاوت در پایبندی به مصرف دارو با پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت معمول بودند. به‌طور کلی، شواهد در مورد تاثیرات پیام‌های متنی تلفن همراه بر پایبندی به مصرف دارو در مقایسه با مراقبت‌های معمول بسیار نامطمئن است.
رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده
پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر رویدادهای قلبی‌عروقی کشنده داشته باشند (نسبت شانس: 0.83؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.47 تا 1.45؛ 4 مطالعه، 1654 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت پائین).
حوادث قلبی‌عروقی غیرکشنده
شواهدی را با قطعیت بسیار پائین پیدا کردیم که پیام‌های متنی ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده داشته باشند. دو مطالعه رویدادهای قلبی‌عروقی غیرکشنده را گزارش کردند، که هیچ‌کدام شواهدی را مبنی بر وجود تفاوت میان گروه‌ها به دست نیاوردند.
رویدادهای CVD ترکیبی
شواهدی را با قطعیت بسیار پائین پیدا کردیم که پیام‌های متنی ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر رویدادهای CVD ترکیبی داشته باشند. فقط یک مطالعه رویدادهای CVD ترکیبی را گزارش کرد و نتوانست شواهدی را مبنی بر تفاوت میان گروه‌ها پیدا کند.
کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پائین
پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر کلسترول لیپوپروتئین با چگالی پائین داشته باشند (تفاوت میانگین (MD): 1.79- میلی‌گرم/دسی‌لیتر؛ 95% CI؛ 4.71- تا 1.12؛ 8 مطالعه، 4983 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
فشار خون
پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر فشار خون سیستولیک (MD؛ 0.93- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 3.55- تا 1.69؛ 8 مطالعه، 5173 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بسیار پائین) و فشار خون دیاستولیک (MD؛ 1.00- میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 2.49- تا 0.50؛ 5 مطالعه، 3137 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) داشته باشند.
تعداد ضربان قلب
پیام‌های متنی در مقایسه با مراقبت‌های معمول ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر بر تعداد ضربان قلب داشته باشند (MD؛ 0.46- ضربه در دقیقه، 95% CI؛ 1.74- تا 0.82؛ 4 مطالعه، 2946 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.