سوال مطالعه مروری
شواهد مربوط به تاثیرات داروهای مختلف را بر خواب‌آلودگی روزانه در افراد مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک مرور کردیم.
پیشینه
می‌خواستیم بدانیم کدام داروها برای درمان افراد مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک (idiopathic hypersomnia) مفید هستند، نوعی بیماری که منجر به خواب‌آلودگی شدید در طول روز شده و گاهی اوقات می‌تواند باعث شود افراد به مدت طولانی بخوابند و به سختی از خواب بیدار شوند، فکر کنند یا تمرکز داشته باشند. این وضعیت تحت عنوان هیپرسومنیای ایدیوپاتیک نامیده می‌شود زیرا علت یا علل آن در حال حاضر ناشناخته باقی مانده است. می‌خواستیم بدانیم کدام داروها به درمان خواب‌آلودگی در طول روز و سایر نشانه‌های این بیماری کمک می‌کنند. به دنبال مطالعاتی بودیم که تاثیر هر دارویی را برای هیپرسومنیای ایدیوپاتیک در مقایسه با دارونما (placebo) (قرص ساختگی) یا درمان دیگر تست کرده بودند.
تاریخ جستوجو
شواهد تا فوریه 2021 به‌روز است.
ویژگی‌های مطالعه
ما سه مطالعه را شناسایی کردیم. دو مطالعه مودافینیل (modafinil) و یک مطالعه نیز کلاریترومایسین (clarithromycin) را تست کردند.
در دو مطالعه که به بررسی مودافینیل پرداختند، در مجموع 102 فرد مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک حضور داشتند. بیشتر این افراد کمتر از 10 ساعت در شب می‌خوابیدند. هر دو مطالعه شامل افرادی بودند که از کلینیک‌های متعدد خواب انتخاب شدند. یک مطالعه در آلمان، و مطالعه دیگر در ژاپن انجام شدند. هر دو مطالعه مودافینیل (modafinil) را با دارونما (placebo) مقایسه کردند، به مدت سه هفته به طول انجامیدند و توسط شرکت‌های داروسازی با علاقه تجاری به نتایج مطالعات تامین مالی شدند.
در مطالعه‌ای که کلاریترومایسین (clarithromycin) را تست کرد، در کل 20 شرکت‌کننده از یک کلینیک خواب در ایالات متحده آمریکا حضور داشتند که 10 نفر از آنها دچار هیپرسومنیای ایدیوپاتیک بودند. در این مرور، فقط اطلاعات مربوط به 10 فرد مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک را وارد کردیم. این مطالعه کلاریترومایسین را با دارونما مقایسه کرد. اگرچه این مطالعه پنج هفته به طول انجامید، فقط اطلاعات مربوط به دو هفته اول را وارد کردیم. بودجه مالی این مطالعه توسط بنیاد خیریه آکادمی پزشکی خواب آمریکا تامین شد.
نتایج کلیدی
مودافینیل باعث بهبود خواب‌آلودگی و توانایی بیدار ماندن حین تست در آزمایشگاه خواب می‌شود. احتمالا شدت کلی هیپرسومنیای ایدیوپاتیک، احساس خستگی، و عملکرد روزانه را نیز بهبود می‌بخشد. مودافینیل ممکن است باعث بروز سردرد و نشانه‌های معده مانند تهوع شود.
مشخص نیست کلاریترومایسین به بهبود خواب‌آلودگی روزانه یا دیگر نشانه‌های بیماری کمک می‌کند یا خیر. بر اساس اطلاعات موجود در این مرور، مطمئن نیستیم که تفاوتی در عوارض جانبی بین کلاریترومایسین و دارونما وجود دارد یا خیر.
کیفیت شواهد
بسته به پیامد و داروی مورد مطالعه، کیفیت کلی شواهد را در سه مطالعه از بالا تا پائین در نظر گرفتیم. هر سه مطالعه روش انجام مناسبی داشتند. همه مطالعات کوچک بودند. ما مطالعات بسیار اندکی را برای تست درمان‌های دارویی برای هیپرسومنیای ایدیوپاتیک یافتیم. پیش از اینکه مطمئن شویم بهترین داروها برای درمان افراد مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک کدام هستند، انجام مطالعات بیشتری لازم است.
بر اساس نتایج مطالعاتی که عمدتا شامل شرکت‌کنندگان مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک بدون زمان خواب طولانی، با خطر پائین سوگیری بود، مودافینیل برای درمان جنبه‌های متعددی از نشانه‌شناسی هیپرسومنیای ایدیوپاتیک موثر است، و قطعیت شواهد از بالا تا پائین متغیر. شواهد کافی برای نتیجه‌گیری در مورد موثر بودن یا نبودن کلاریترومایسین در درمان هیپرسومنیای ایدیوپاتیک وجود ندارد. نیاز روشنی به انجام مطالعات بیشتر برای بررسی مداخلات در جهت درمان هیپرسومنیای ایدیوپاتیک دیده می‌شود.
هیپرسومنیای ایدیوپاتیک (idiopathic hypersomnia) نوعی اختلال خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز است که غالبا با زمان خواب طولانی یا مشکل واضح در بیدار شدن، بدون علت مشخص دیده می‌شود. استراتژی درمانی مطلوب برای این وضعیت در حال حاضر نامشخص باقی مانده است.
ارزیابی تاثیرات داروها بر خواب‌آلودگی روزانه و نشانه‌های مربوط به آن در افراد مبتلا به هیپرسومنیا یا هیپرسومنیای ایدیوپاتیک، و به ویژه اینکه داروها ممکن است: 1. معیارهای ذهنی خواب‌آلودگی را کاهش دهند؛ 2. معیارهای عینی خواب‌آلودگی را کاهش دهند؛ 3. نشانه‌های اختلال عملکرد شناختی را کاهش دهند؛ 4. کیفیت زندگی را بهبود ببخشند؛ و 5. با حوادث جانبی همراه باشند یا خیر.
بانک‌های اطلاعاتی زیر را در تاریخ 4 فوریه 2021 جستوجو کردیم: پایگاه ثبت مطالعات کاکرین (CRS Web)؛ MEDLINE (Ovid؛ 1946 تا 1 فوریه 2021)، و فهرست منابع مقالات. CRS Web شامل کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی یا شبه-تصادفی‌سازی و کنترل شده از PubMed؛ Embase؛ ClinicalTrials.gov؛ پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO ICTRP)؛ پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)، و پایگاه‌های ثبت تخصصی گروه‌های مرور کاکرین شامل گروه صرع در کاکرین است. هنگامی که بارگیری رکوردهای ICTRP در CRS Web به‌طور موقت متوقف شد، ICTRP WHO را به‌طور جداگانه جستوجو کردیم.
مطالعات تصادفی‌سازی شده‌ای که به مقایسه هر دارویی با دارونما (placebo)، داروی دیگر، یا مداخله رفتاری پرداختند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج و کیفیت کارآزمایی را ارزیابی کردند. برای به دست آوردن داده‌های بیشتر با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم. داده‌های مربوط به عوارض جانبی را از کارآزمایی‌های وارد شده گردآوری کردیم.
سه کارآزمایی را با مجموع 112 شرکت‌کننده وارد کردیم. خطر سوگیری (bias) در مطالعات وارد شده در سطح پائین بود. دو کارآزمایی با حمایت مالی شرکت دارویی، مودافینیل (modafinil) را با دارونما مقایسه کردند، که شامل 102 شرکت‌کننده بوده، و تقریبا همه آنها دچار هیپرسومنیای ایدیوپاتیک بدون زمان خواب طولانی بودند. مودافینیل به‌طور قابل توجهی خواب‌آلودگی گزارش شده را توسط خود فرد در مقیاس خواب‌آلودگی اپورث (Epworth Sleepiness Scale) تا 5.08 امتیاز بیشتر از دارونما بهبود بخشید (95% فاصله اطمینان (CI): 3.01 تا 7.16؛ 2 مطالعه، 101 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا). مودافینیل هم‌چنین به میزان قابل توجهی شدت بیماری را در مقیاس درک شدت کلی بالینی (Clinical Global Impression of Severity scale) تا 1.02 امتیاز بهبود بخشیده (95% CI؛ 0.11 تا 1.93؛ 1 مطالعه، 30 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) و منجر به نسبت بیشتری از شرکت‌کنندگان با «بهبود زیاد» یا «بسیار زیاد» در مقیاس درک کلی بالینی از تغییر (Clinical Global Impression of Change) شد (نسبت شانس (OR) برای بهبود: 5.14؛ 95% CI؛ 1.76 تا 15.00؛ 1 مطالعه، 70 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). توانایی بیدار ماندن در تست توانایی بیدار ماندن (Maintenance of Wakefulness Test) با مودافینیل به میزان قابل توجهی بهبود یافت، یعنی تا 4.74 دقیقه بیشتر از دارونما (95% CI؛ 2.46 تا 7.01؛ 2 مطالعه، 99 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا). در یک مطالعه، رتبه‌بندی خستگی و اثربخشی/عملکرد با مودافینیل در مقایسه با دارونما بهبود یافت. در دو مطالعه تفاوتی در تعداد چرت زدن (naps) در هفته بین مودافینیل و دارونما دیده نشد. شرکت‌کنندگان دریافت کننده مودافینیل دچار عوارض جانبی بیشتری شدند، اگرچه این تفاوت به لحاظ آماری معنی‌دار نبود (OR: 1.68؛ 95% CI؛ 0.28 تا 9.94؛ 2 مطالعه، 102 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
یک کارآزمایی که روی 20 شرکت‌کننده مبتلا به اختلالات مختلف خواب‌آلودگی انجام شد، شامل 10 شرکت‌کننده مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک، با یا بدون خواب طولانی بوده و کلاریترومایسین (clarithromycin) را با دارونما مقایسه کرد. در پروتکل خود فقط زیر-مجموعه‌‌ای را از داده‌های کارآزمایی برای آن دسته از شرکت‌کنندگان مبتلا به هیپرسومنیای ایدیوپاتیک وارد کردیم. تفاوت معنی‌داری بین کلاریترومایسین و دارونما برای مقیاس خواب‌آلودگی اپورث، تست هوشیاری روانی-حرکتی (psychomotor vigilance testing)، اینرسی خواب (sleep inertia)، دیگر رتبه‌بندی‌های ذهنی خواب، یا عوارض جانبی به دست نیامد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.