پیام‌های کلیدی
- ما نمی‌توانیم بگوییم که دی‌آمین فلوراید نقره (silver diamine fluoride; SDF) بهتر از عدم درمان در پیشگیری یا درمان پوسیدگی دندان است.
- ما نمی‌توانیم بگوییم که SDF بهتر از دیگر درمان‌ها در پیشگیری یا درمان پوسیدگی دندان است یا بدتر.
- مطالعات جدید می‌توانند به بررسی عوارض جانبی ناشی از مصرف SDF، اینکه افراد از ایجاد لکه ناشی از SDF روی دندان‌های خود ناراحت می‌شوند یا خیر، و تعیین بهترین رویکرد درمانی کمک کنند.
پوسیدگی دندان چیست؟
پوسیدگی دندان زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌های موجود در دهان، قندهای غذا را تجزیه کرده و اسیدهایی را تولید می‌کنند که به مینای دندان (سطوح سخت) آسیب می‌رسانند. این وضعیت می‌تواند منجر به سوراخ یا حفره در دندان‌ها شود. پوسیدگی دندان روی تاج دندان (قسمت بالای لثه) دندان‌های شیری، و تاج و ریشه دندان‌های دائمی تاثیر می‌گذارد. اگر پوسیدگی دندان پیشگیری یا درمان نشود، می‌تواند باعث دندان درد، عفونت و از دست دادن دندان شود.
چگونه پوسیدگی دندان درمان می‌شود؟
درمان‌های پوسیدگی دندان شامل استفاده از مایعات، ژل (لاک (varnish)) و سیلانت‌ها (sealant) هستند. این درمان‌ها برای محافظت در برابر باکتری‌ها، روی دندان قرار می‌گیرند. درمان همچنین ممکن است شامل پر کردن حفره‌های بزرگتر باشد. دی‌آمین فلوراید نقره (SDF) یک مایع ارزان‌قیمت است که می‌تواند توسط دندان‌پزشک یا افراد آموزش‌دیده دیگر روی دندان استعمال شود. این ماده برای افراد در هر سنی، از جمله افرادی که نیازهای خاص سلامت دارند، مناسب است. با این حال، SDF می‌تواند به‌طور دائم سطح دندان درمان‌شده را به رنگ سیاه یا قهوه‌ای تیره درآورد.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
هدف آن بود که موارد زیر را بررسی کنیم:
- SDF در پیشگیری از پوسیدگی جدید دندان، توقف پوسیدگی در دندان موجود یا پیشگیری از پیشرفت پوسیدگی در دندان، بهتر از عدم درمان یا دیگر درمان‌ها بود؛
- استفاده از SDF مزایایی از نظر تعداد دفعات مختلف، در غلظت‌های متفاوت، یا طول دوره‌های مختلف، داشت؛
- SDF باعث ایجاد عوارض جانبی، دندان درد شده، یا افراد از ایجاد لکه روی دندان‌ها ناراضی بودند.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
ما برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که SDF را با عدم درمان یا دارونما (placebo) (یک درمان ساختگی)، سایر درمان‌ها یا رویکردهای متفاوت کاربرد، مقایسه کردند. نتایج مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده، و اطمینان خود را به شواهد بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 29 مطالعه را با 12,020 کودک و 1016 بزرگسال پیدا کردیم.
نتایج اصلی
ما نمی‌توانیم بگوییم که SDF در مقایسه با عدم درمان یا دارونما، از پوسیدگی جدید در دندان‌های شیری یا سطوح تاج در دندان‌های دائمی پیشگیری می‌کند. SDF به احتمال زیاد از ایجاد پوسیدگی جدید در سطوح ریشه دندان‌های دائمی پیشگیری می‌کند. همچنین ممکن است پیشرفت پوسیدگی موجود در دندان‌های شیری را به‌طور کامل متوقف کند. با این حال، ما مطمئن نیستیم که پیشرفت پوسیدگی موجود روی سطوح تاج و ریشه دندان‌های دائمی را به‌طور کامل متوقف کند، از پیشرفت پوسیدگی موجود در هر نوع دندانی جلوگیری کند، خطر عوارض جانبی را افزایش دهد، یا اینکه افراد از ظاهر لکه‌ها ناراحت باشند.
مطالعات از ترکیب‌های مختلفی از رویکردهای درمانی استفاده کردند (تعداد دفعاتی که SDF استفاده می‌شود و هر چند وقت یکبار، غلظت محلول و طول دوره درمان). ما نمی‌توانیم بگوییم که یک رویکرد بهتر از دیگری در متوقف کردن یا پیشگیری از پوسیدگی بیشتر، عوارض جانبی، یا ایجاد لکه روی دندان‌ها است.
هنگامی که SDF با وارنیش فلوراید مقایسه می‌شود، هریک از این درمان‌ها در پیشگیری از پوسیدگی جدید دندان در دندان‌های شیری ممکن است بهتر از دیگری نباشد. ما در مورد تاثیر آن روی سطوح تاج و ریشه دندان‌های دائمی مطمئن نیستیم. ما همچنین نمی‌توانیم بگوییم که هر یک از درمان‌ها در توقف پوسیدگی موجود در دندان‌ها یا پیشگیری از پوسیدگی بیشتر در دندان‌های شیری بهتر از دیگری است، یا تفاوت‌هایی در عوارض جانبی، دندان درد یا عدم رضایت از ایجاد لکه روی دندان‌ها وجود دارد.
هنگامی که SDF با سیلانت‌ها مقایسه می‌شود، نمی‌توانیم بگوییم که تفاوتی میان درمان‌ها در پیشگیری از پوسیدگی جدید روی سطوح تاج دندان‌های دائمی وجود دارد یا اینکه تفاوت‌هایی بین این درمان‌ها در عوارض جانبی دیده می‌شود یا خیر.
هنگامی که SDF با پرکردن مقایسه می‌شود (که پوسیدگی دندان ابتدا فقط با استفاده از ابزار دستی برداشته می‌شود)، نمی‌توانیم بگوییم که تفاوتی میان درمان‌ها در متوقف کردن پوسیدگی موجود در دندان‌های شیری، عوارض جانبی، درد دندان، یا رضایت نداشتن از ظاهر لکه‌های وجود دارد یا خیر.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
ما به دلایل زیر از شواهد بسیار مطمئن نبودیم.
- SDF دندان‌ها را لکه‌دار می‌کند. هریک از شرکت‌کنندگان می‌دانست که چه درمانی به آنها داده شده است. این ممکن است بر روال معمول مسواک زدن آنها تاثیر بگذارد. در اکثر مطالعات، فردی که دندان‌ها را از نظر پوسیدگی جدید یا موجود بررسی کرد، این اطلاعات را نیز می‌دانست.
- وقتی رویکردهای مختلف را با SDF مقایسه کردیم، مطالعات آنقدر با یکدیگر متفاوت بود که به ما امکان مقایسه آنها را نداد.
- اگرچه ما 29 مطالعه را پیدا کردیم، بیشتر شواهد مربوط به مطالعات مجزا (یا تعداد کمی) بود، که بسیار کوچک بودند.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا جون 2023 به‌روز است.
مشخص نیست SDF در مقایسه با دارونما یا عدم درمان از ایجاد پوسیدگی جدید یا پیشرفت پوسیدگی موجود در دندان‌های شیری پیشگیری می‌کند یا خیر، اما ممکن است نسبت به دارونما یا عدم درمان در توقف پوسیدگی سودمند باشد. SDF در مقایسه با دارونما یا بدون درمان، احتمالا به پیشگیری از پوسیدگی جدید ریشه نیز کمک می‌کند. با این حال، شواهد برای دیگر معیارهای پیامد پوسیدگی در این دندان و در تمام پیامدهای پوسیدگی برای سطوح تاج دندان دائمی نامشخص است.
SDF در مقایسه با وارنیش فلوراید ممکن است منفعتی اندک یا عدم منفعت در پیشگیری از پوسیدگی جدید در دندان‌های شیری داشته باشد، اما شواهد برای دیگر معیارهای پیامد پوسیدگی در دندان‌های شیری و برای پیشگیری از ایجاد پوسیدگی جدید در دندان‌های دائمی بسیار نامشخص است.
ما نتوانستیم تعیین کنیم که یک رویکرد درمانی SDF بهتر از دیگری بود یا خیر، یا اینکه چگونه SDF با دیگر درمان‌ها مقایسه شد، چراکه شواهد با قطعیت بسیار پائین بود.
تاثیر ایجاد لکه روی دندان‌ها ناشی از SDF، ضعیف گزارش شد و شواهد برای عوارض جانبی بسیار نامشخص است. انجام مطالعات بیشتری با روش اجرای خوب مورد نیاز است. این موارد باید تاثیر ایجاد لکه روی دندان‌ها را اندازه‌گیری کرده و برای در نظر گرفتن مسائل خوشه‌بندی (cluster) در شرکت‌کنندگان آنالیز شوند.
پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری در جهان به حساب می‌آید. پوسیدگی درمان‌نشده می‌تواند باعث درد شده و تاثیر منفی بر سلامت روانی‌اجتماعی، عملکردی، و تغذیه بگذارد. شناسایی عوامل مقرون‌به‌صرفه و با کاربرد آسان که می‌توانند از پوسیدگی پیشگیری کرده یا متوقف کنند، مهم است. این مرور به ارزیابی دی‌آمین فلوراید نقره (silver diamine fluoride; SDF) می‌پردازد.
ارزیابی تاثیرات دی‌آمین فلوراید نقره برای پیشگیری و مدیریت پوسیدگی دندان‌های شیری و دائمی (پوسیدگی تاج و ریشه (coronal and root caries)) در مقایسه با هر مداخله دیگری از جمله دارونما (placebo) یا عدم درمان.
بانک‌های اطلاعاتی CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ پایگاه ثبت کارآزمایی گروه سلامت دهان در کاکرین و دو پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی را در جون 2023 جست‌وجو کردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را با طراحی گروه موازی (parallel-group) یا تقسیم دهان (split-mouth) در کودکان و بزرگسالان (با یا بدون ضایعات پوسیدگی) وارد کردیم که SDF را با دارونما یا عدم درمان؛ فراوانی‌های مختلف، غلظت‌ها یا طول دوره مختلف SDF؛ یا هر مداخله دیگری مقایسه کردند.
از روش‌های استاندارد روش‌شناسی (methodology) مورد نظر کاکرین، و رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد استفاده کردیم. داده‌هایی را برای پیشگیری اولیه از بروز پوسیدگی (تغییر در افزایش پوسیدگی)، توقف ضایعات پوسیدگی، پیشگیری ثانویه از بروز پوسیدگی (ضایعات از طبقه‌بندی اولیه پیشرفت نمی‌کنند)، عوارض جانبی، درد یا حساسیت دندان، و زیبایی‌شناسی در پایان دوره پیگیری مطالعه جمع‌آوری کردیم.
ما 29 RCT (13,036 شرکت‌کننده؛ 12,020 کودک، 1016 بزرگسال) را وارد کردیم.
داده‌های پیامد را برای پنج مقایسه با بیشترین ارتباط از نظر بالینی خلاصه می‌کنیم. همه مطالعات واردشده، خطر سوگیری (bias) بالا داشته، و برخی از یافته‌ها دقیق نبودند (مثلا به دلیل حجم نمونه کوچک).
SDF در مقابل دارونما یا عدم درمان (14 مطالعه؛ 2695 کودک، 905 بزرگسال)
SDF در مقایسه با دارونما یا عدم درمان ممکن است به پیشگیری از پوسیدگی جدید در دندان‌های شیری (1 مطالعه، 373 شرکت‌کننده)، یا روی سطوح تاجی دندان‌های دائمی (1 مطالعه، 373 شرکت‌کننده) کمک کند، اما شواهد بسیار نامشخص است. SDF احتمالا از پوسیدگی جدید ریشه‌ها پیشگیری می‌کند (تفاوت میانگین (MD): 0.79- سطح؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.40- تا 0.17-؛ 3 مطالعه، 439 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط). SDF ممکن است به توقف پوسیدگی در دندان‌های شیری (MD؛ 0.86 سطح؛ 95% CI؛ 0.39 تا 1.33؛ 2 مطالعه، 841 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت پائین) و دندان‌های دائمی (تاج: 1 مطالعه، 373 شرکت‌کننده؛ ریشه: 1 مطالعه، 158 شرکت‌کننده) کمک کند، اما شواهد بسیار نامشخص است. شواهد برای پیشگیری ثانویه از پوسیدگی (دندان شیری: 1 مطالعه، 128 شرکت‌کننده؛ دندان دائمی (تاج): 1 مطالعه، 663 شرکت‌کننده)، برای عوارض جانبی (5 مطالعه، 1299 شرکت‌کننده)، و زیبایی‌شناسی (1 مطالعه، 43 شرکت‌کننده) بسیار نامشخص است.
رویکردهای مختلف به کاربرد SDF (5 مطالعه، 1808 کودک)
مطالعات، فراوانی‌ها یا فواصل کاربرد، غلظت‌های مختلف SDF و طول دوره مختلف درمان را مقایسه کردند. برخی از مطالعات شامل مقایسه‌های متعدد از رویکردهای مختلف بودند. به دلیل رویکردهای مختلف، ما نتوانستیم یافته‌های این مطالعات را با هم ترکیب کنیم. به دلیل وجود شواهدی با قطعیت بسیار پائین، ما مطمئن نبودیم که هر رویکردی به کاربرد SDF بهتر از دیگری برای توقف پوسیدگی (4 مطالعه، شامل 8 مقایسه از رویکردهای مختلف، 1360 شرکت‌کننده)؛ پیشگیری ثانویه از پوسیدگی (1 مطالعه، 203 شرکت‌کننده)، یا منجر به تفاوت در عوارض جانبی (3 مطالعه، 1121 کودک) یا زیبایی (1 مطالعه، 119 کودک) شد.
SDF در مقابل وارنیش فلوراید (8 مطالعه، 2868 کودک، 223 بزرگسال)
SDF در مقایسه با وارنیش فلوراید (fluoride varnish)، ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در پیشگیری از پوسیدگی جدید در دندان‌های شیری ایجاد کند (MD؛ 0.00؛ 95% CI؛ 0.26- تا 0.26؛ 1 مطالعه، 434 شرکت‌کننده، شواهد قطعیت پائین). شواهد برای این معیار پیامد در دندان دائمی بسیار نامطمئن است (تاج: 1 مطالعه، 237 شرکت‌کننده؛ ریشه: 1 مطالعه، 100 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). به دلیل وجود شواهدی با قطعیت بسیار پائین، ما مطمئن نبودیم که تفاوتی میان وارنیش فلوراید (که به صورت هفتگی برای سه بار استفاده شد) و SDF برای توقف پوسیدگی و پیشگیری ثانویه از پوسیدگی در دندان‌های شیری وجود داشت یا خیر (1 مطالعه، 309 شرکت‌کننده). به‌طور مشابه، ما از عوارض جانبی (3 مطالعه، 980 کودک)، درد یا حساسیت دندانی (1 مطالعه، 62 کودک)، یا زیبایی (1 مطالعه، 263 کودک) مطمئن نبودیم.
SDF در مقابل سیلانت‌ها (sealants) و نفوذ رزین (resin infiltration) (2 مطالعه، 343 کودک)
شواهدی با قطعیت بسیار پائین در این مقایسه بدین معنی بود که ما مطمئن نبودیم هر یک از درمان‌ها برای پیشگیری اولیه از پوسیدگی در دندان‌های دائمی بهتر از دیگری بوده باشد (تاج: 1 مطالعه، 242 شرکت‌کننده)، یا عوارض جانبی (2 مطالعه، 336 شرکت‌کننده).
SDF در مقابل درمان ترمیمی آتروماتیک (ART) با سیمان گلاس آینومر (GIC) یا مواد GI (4 مطالعه، 610 کودک)
شواهدی با قطعیت بسیار پائین در این مقایسه بدین معنی بود که ما مطمئن نبودیم هر یک از درمان‌ها بهتر از دیگری در توقف پوسیدگی در دندان‌های شیری بوده باشد (1 مطالعه، 143 شرکت‌کننده). ما همچنین مطمئن نبودیم که تفاوتی میان درمان‌ها در عوارض جانبی (3 مطالعه، 482 شرکت‌کننده)، درد یا حساسیت دندانی (1 مطالعه، 234 شرکت‌کننده)، یا زیبایی (2 مطالعه، 248 شرکت‌کننده) وجود داشت یا خیر.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.