پیشینه
دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت (به عنوان مثال دانشجویان پزشکی، پرستاری، مامایی، پیراپزشکی، روانشناسی، فیزیوتراپی، یا مددکاری اجتماعی) که بار کاری آکادمیک بالایی دارند، لازم است که دائم در امتحانات مربوطه شرکت کنند و دائم در معرض رنج انسان‌ها هستند. این وضعیت می‌تواند بر سلامت جسمانی و روانی آنها تأثیر منفی بگذارد. مداخلات برای محافظت از آنها در برابر چنین استرس‌هایی به عنوان مداخلات تاب‌آوری (resilience interventions) شناخته می‌شوند. مرور‌های سیستماتیک قبلی حاکی از آن هستند که مداخلات تاب‌آوری می‌توانند به دانشجویان در مقابله با استرس کمک کرده و از آنها در برابر پیامدهای ناگوار پیش‌آمده برای سلامت جسمانی و روحی‌شان محافظت کنند.
سوال مطالعه مروری
آیا مداخلات روانشناختی طراحی شده برای تقویت تاب‌آوری، منجر به بهبود انعطاف‌پذیری، سلامت روان، و دیگر عوامل مرتبط با تاب‌آوری در دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت خواهد شد؟
تاریخ جست‌وجو
شواهد تا جون 2019 به‌روز است. نتایج به دست آمده از به‌روزرسانی جست‌وجو در جون 2020 در چهار بانک اطلاعاتی کلیدی هنوز در این مرور وارد نشده‌اند.
ویژگی‌های مطالعه
ما 30 کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را پیدا کردیم (مطالعاتی که در آنها شرکت‌کنندگان با روشی مشابه پرتاب سکه به گروه مداخله یا گروه کنترل اختصاص می‌یابند). این مطالعات طیف وسیعی را از مداخلات تاب‌آوری در شرکت‌کنندگانی با میانگین سنی بین 19 تا 38 سال مطالعه کردند.
دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت کانون توجه 22 مطالعه بودند، که در مجموع شامل 1315 شرکت‌کننده می‌شدند (برای دو مطالعه مشخص نشد). هشت مطالعه شامل نمونه‌های مختلط (1365 شرکت‌کننده) از دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت و افراد غیر-دانشجو در این حوزه بودند.
هشت مطالعه از مطالعات وارد شده، یک مداخله تاب‌آوری مبتنی بر ذهن‌آگاهی (یعنی مداخله‌ای که باعث ایجاد توجه به لحظه حال، بدون قضاوت می‌شود) را با مقایسه کننده‌های نامشخص (به عنوان مثال، کنترل لیست انتظار که پس از گذراندن یک دوره انتظار آموزش می‌بیند) مقایسه کردند. بیشتر مداخلات (17 از 30) به صورت گروهی، و با تمرین‌هایی با سطح بالای شدت در جلساتی با طول مدت بیش از 12 ساعت/جلسه (11 از 30) انجام، و به صورت رو-در-رو (یعنی در جلساتی با تماس مستقیم و رو-در-رو بین ارائه دهنده مداخله و شرکت‌کنندگان؛ 17 از 30) ارائه شدند.
مطالعات وارد شده، منابع مختلف تامین مالی (به عنوان مثال بیمارستان‌ها، بنیاد‌ها)، یا ترکیبی را از منابع مختلف اعتبار مالی داشتند. در هفت مطالعه، منبع بودجه بالقوه مشخص نشد و سه مطالعه هیچ گونه حمایت مالی دریافت نکردند.
قطعیت شواهد
تعدادی از موارد باعث کاهش سطح قطعیت شواهد در مورد مؤثر بودن یا نبودن مداخلات تاب‌آوری شدند. این موارد عبارت بودند از محدودیت‌ها در روش‌های مطالعات، نتایج مختلف در طول مطالعات، تعداد اندک شرکت‌كنندگان در اکثر مطالعات، و این واقعیت که یافته‌ها محدود بودند به شرکت‌کنندگان، مداخلات و مقایسه کننده‌های خاص و معین.
نتایج کلیدی
آموزش تاب‌آوری برای دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت ممکن است تاب‌آوری آنها را بهبود بخشد، و احتمالا بلافاصله پس از پایان درمان، نشانه‌های استرس و اضطراب را کاهش خواهد داد. به نظر نمی‌رسد مداخلات تاب‌آوری باعث کاهش نشانه‌های افسردگی شوند یا بهزیستی (well-being) افراد را بهبود بخشند. با این حال، شواهد موجود در این مرور محدود و بسیار نا‌مطمئن هستند. این بدان معناست که در حال حاضر اطمینان بسیار اندکی داریم که مداخلات تاب‌آوری در این نتایج تفاوتی ایجاد کنند و پژوهش‌های بیشتر، احتمالا یافته‌ها را تغییر می‌دهند.
مطالعات بسیار اندکی در مورد تأثیر کوتاه‌مدت و میان‌مدت مداخلات تاب‌آوری گزارش داده‌اند. ارزیابی‌های پیگیری طولانی‌مدت برای هیچ پیامدی در دسترس نبود. مطالعات از طیفی از معیارهای پیامد و طراحی‌های مداخله مختلف استفاده کردند، که باعث شد نتیجه‌گیری کلی درباره یافته‌ها دشوار شود. عوارض جانبی بالقوه، فقط در چهار مطالعه مورد بررسی قرار گرفت، که سه مورد از آنها هیچ اثرات نا‌مطلوبی را نشان نداده و یکی هیچ نتیجه‌ای را گزارش نکرد. انجام تحقیقات بیشتر با کیفیت بالای روش‌شناسی و همراه با ارتقای طراحی‌های مطالعاتی، مورد نیاز است.
برای دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت، شواهدی با قطعیت بسیار پائین در مورد تأثیر آموزش تاب‌آوری بر تاب‌آوری، اضطراب، و استرس یا درک استرس پس از مداخله وجود دارد.
کمبود داده‌های میان‌مدت یا بلندمدت، مداخلات نا‌همگن، و توزیع جغرافیایی محدود به کشور‌های با درآمد بالا، تعمیم‌پذیری نتایج ما را محدود می‌کنند. بنابراین نتیجه‌گیری‌ها باید با احتیاط انجام شوند. از آنجا که یافته‌ها تأثیرات مثبت آموزش تاب‌آوری را برای دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت با شواهدی با قطعیت بسیار پائین نشان دادند، تکرار مطالعاتی با کیفیت بالا و بهبود طراحی‌های مطالعه (به عنوان مثال اجماع در مورد تعریف تاب‌آوری، ارزیابی مواجهه فردی با عامل استرس‌زا، کنترل توجه بیشتر، و دوره‌های پیگیری طولانی‌تر) به وضوح مورد نیاز است.
تاب‌آوری (resilience) را می‌توان به‌عنوان حفظ یا بازیابی سلامت روان در طول یا پس از حوادث مهمی از جمله یک رویداد بالقوه آسیب‌زا، شرایط چالشی در زندگی، یک مرحله تغییر مهم در زندگی یا بیماری جسمانی تعریف کرد. دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت، از جمله دانشجویان پزشکی، پرستاری، روانشناسی و مددکاری اجتماعی، در معرض عوامل استرس‌زای مرتبط با کارشان قرار دارند، این موارد به ویژه در مراحل بعدی آموزش حرفه‌ای سلامت رخ می‌دهند. آنها در معرض خطر افزایش نشانه‌های فرسودگی شغلی یا اختلالات روانی قرار دارند. این افراد ممکن است از برنامه‌های آموزشی تقویت تاب‌آوری (resilience-promoting training programme) بهره ببرند.
ارزیابی اثرات مداخلات برای تقویت تاب‌آوری در دانشجویان رشته‌های مراقبت‌های سلامت، شامل دانشجویان در دوره‌های آموزشی برای حرفه‌های سلامت ارائه دهنده مراقبت‌های پزشکی مستقیم (به عنوان مثال دانشجویان پزشکی، پرستاری، مامایی یا پیراپزشکی) و کسانی که به آموزش برای حرفه‌های مرتبط با سلامت، جدا از مراقبت‌های پزشکی، وابسته هستند (به عنوان مثال دانشجویان روانشناسی، فیزیوتراپی یا دانشجویان مددکاری اجتماعی).
ما در CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ 11 بانک اطلاعاتی دیگر و سه پایگاه ثبت کارآزمایی، از 1990 تا جون 2019 جست‌وجو کردیم. فهرست منابع را بررسی کرده و با محققان در این زمینه تماس گرفتیم. در جون 2020، این جست‌وجو را در چهار بانک اطلاعاتی کلیدی به‌روز کردیم، اما نتایج آن هنوز وارد مرور نشده‌اند.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) در بزرگسالان 18 سال و بالاتر که به عنوان دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت مشغول به کار بودند، و به مقایسه هر نوع مداخله روانشناختی در جهت تقویت تاب‌آوری، سرسخت بودن یا رشد پس از آسیب، در مقابل عدم مداخله، لیست انتظار، مراقبت معمول، کنترل فعال یا کنترل توجه، پرداختند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از تاب‌آوری، اضطراب، افسردگی، استرس یا درک استرس، و بهزیستی (well-being) یا کیفیت زندگی. پیامدهای ثانویه، عوامل تاب‌آوری در نظر گرفته شدند.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم، مطالعات را انتخاب، داده‌ها را استخراج، خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کرده و قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) (فقط پس از تست (post-test)) رتبه‌بندی کردند.
ما 30 RCT را وارد کردیم، که 24 مورد از آنها در کشور‌هایی با درآمد بالا و شش مورد در کشور‌های با درآمد متوسط (بالا به پائین) انجام شدند. بیست‌ودو مطالعه صرفا بر دانشجویان مراقبت‌های سلامت (1315 شرکت‌کننده؛ تعداد تصادفی‌سازی شده برای دو مطالعه مشخص نشد)، از جمله دانشجویان رشته‌های حرفه‌های سلامت که مراقبت‌های پزشکی مستقیم را ارائه می‌دهند و دانشجویان در حرفه‌های سلامت وابسته، مانند روانشناسی و فیزیوتراپی، متمرکز بودند. نیمی از مطالعات در یک دانشگاه یا مدرسه انجام شدند، از جمله دانشجویان رشته‌های پرستاری/مامایی یا دانشجویان پزشکی. هشت مطالعه نمونه‌های ترکیبی (1365 شرکت‌کننده) را با دانشجویان و شرکت‌کنندگان مراقبت‌های سلامت خارج از حوزه مطالعه حرفه‌ای سلامت، مورد بررسی قرار داده بودند.
شرکت‌کنندگان عمدتا شامل زنان (63.3% تا 67.3% در نمونه‌های ترکیبی) از دوره جوانی تا میان‌سالی بودند (میانگین محدوده سنی: 19.5 تا 26.83 سال؛ 19.35 تا 38.14 سال در نمونه‌های ترکیبی). هفده مطالعه مداخلات گروهی را با سطح بالای شدت (11 مطالعه، بیش از 12 ساعت/جلسه) انجام دادند، که به صورت رو-در-رو (17 مطالعه) ارائه شدند. از میان مطالعات وارد شده، هشت مطالعه آموزش تاب‌آوری را بر اساس ذهن‌آگاهی با مقایسه کننده‌های نامشخص، مقایسه کردند (به عنوان مثال لیست انتظار).
مطالعات وارد شده، منابع مختلف تامین مالی (به عنوان مثال بیمارستان‌ها، بنیاد‌ها)، یا ترکیبی را از منابع مختلف اعتبار مالی داشتند. در هفت مطالعه، منبع بودجه بالقوه مشخص نشد و سه مطالعه هیچ گونه حمایت مالی دریافت نکردند.
خطر سوگیری (bias) برای اکثر مطالعات در حوزه‌های عملکرد، تشخیص، ریزش نمونه (attrition) و سوگیری گزارش‌دهی، بالا یا نامشخص بود.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین نشان داد دانشجویان رشته‌های مراقبت سلامت که آموزش تاب‌آوری را دریافت کرده بودند، در مقایسه با کنترل‌ها، ممکن است سطوح بالاتر تاب‌آوری (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.43؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0.07 تا 0.78؛ 9 مطالعه، 561 شرکت‌کننده)، سطوح پائین‌تر اضطراب (SMD؛ 0.45-؛ 95% CI؛ 0.84- تا 0.06-؛ 7 مطالعه، 362 شرکت‌کننده)، و سطوح پائین‌تر استرس یا درک استرس (SMD؛ 0.28-؛ 95% CI؛ 0.48- تا 0.09-؛ 7 مطالعه، 420 شرکت‌کننده) را پس از مداخله نشان دهند. اندازه تاثیرگذاری بین دو سطح اندک و متوسط، متفاوت بود. شواهدی اندک در مورد هرگونه تأثیر آموزش تاب‌آوری بر افسردگی (SMD؛ 0.20-؛ 95% CI؛ 0.52- تا 0.11؛ 6 مطالعه، 332 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) یا بهزیستی یا کیفیت زندگی (SMD؛ 0.15؛ 95% CI؛ 0.14- تا 0.43؛ 4 مطالعه، 251 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) وجود داشت یا شواهدی در این زمینه به دست نیامد.
عوارض جانبی در چهار مطالعه اندازه‌گیری شد، اما داده‌ها فقط برای سه مورد گزارش شدند. هیچ یک از این سه مطالعه، هیچگونه عوارض جانبی را در طول انجام مطالعه گزارش نکردند (شواهد با قطعیت بسیار پائین).
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.