پیام‌های کلیدی
- در حال حاضر شواهد بارزی وجود ندارد مبنی بر اینکه درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی (mindfulness) به افراد در ترک سیگار یا بهبود سلامت روان و بهزیستی (well-being) آنها کمک می‌کنند یا خیر.
- با این حال، سطح اعتماد ما به شواهد پائین یا بسیار پائین است و شواهد بیشتر احتمالا نتیجه‌گیری‌های ما را تغییر می‌دهند.
ذهن‌آگاهی چیست؟
ذهن‌آگاهی شامل تمرکز و توجه بر افکار و احساسات خود و مشاهده آنها است، بدون اینکه هنگام بروز و فروکش کردن آنها مورد قضاوت قرار گیرند. اعتقاد بر این است که ذهن‌آگاهی به افراد کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بهتر کنترل کنند، نه اینکه توسط آنها کنترل شوند. ترک سیگار باعث افزایش میل آزاردهنده به مصرف سیگار و خلق‌وخوی پائین می‌شود، بنابراین درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی می‌توانند توانایی افراد را برای مقابله با این موارد بهبود بخشند.
انواع درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی عبارتند از:
- آموزش ذهن‌آگاهی (که شامل آموزش مدیتیشن مبتنی بر ذهن‌آگاهی است)؛
- درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (acceptance and commitment therapy; ACT)؛ که مدیتیشن را آموزش نمی‌دهد، بلکه افراد را تشویق می‌کند تا به جای مبارزه با افکار و احساسات خود، با آنها سازگار شوند (در حالی که رفتار متعهدانه را تغییر می‌دهد)؛
- آموزش تحمل دیسترس (که بخش‌هایی از درمان ACT را ارائه می‌کند، و هم‌چنین افراد سیگاری را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد که آنها را به سیگار کشیدن وامی‌دارد؛ این کار به آنها اجازه می‌دهد تا مهارت‌هایی را که از طریق ACT آموخته‌اند، تمرین کنند)؛
- یوگا (که آگاهی از تنفس را افزایش داده و ارتباط بین ذهن و بدن را تقویت می‌کند).
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما می‌خواستیم دریابیم که برنامه‌های ترک سیگار مبتنی بر ذهن‌آگاهی در کمک به افراد برای ترک سیگار بهتر از دیگر برنامه‌های ترک سیگار یا عدم-درمان عمل می‌کنند یا خیر.
ما می خواستیم بدانیم که:
- چه تعداد از افراد به مدت حداقل شش ماه مصرف سیگار را ترک کردند؛
- تغییراتی در سلامت روان و بهزیستی افراد ایجاد شد یا خیر.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
به دنبال مطالعاتی بودیم که به استفاده از ذهن‌آگاهی برای کمک به افراد در ترک سیگار پرداختند.
نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد بر اساس عواملی مانند روش‌های انجام و حجم نمونه مطالعه رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 21 مطالعه را با حضور 8186 فرد جوان و بزرگسال سیگاری پیدا کردیم.
این مطالعات طیف وسیعی را از درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی تست کردند، از جمله آموزش ذهن‌آگاهی (8 مطالعه)، ACT (8 مطالعه)، یوگا (3 مطالعه)، و آموزش تحمل دیسترس (2 مطالعه). مطالعات این درمان‌ها را با موارد زیر مقایسه کردند:
- دیگر درمان‌های ترک سیگار که به همان اندازه زمان‌بر هستند (مانند مشاوره)؛
- دیگر درمان‌های ترک سیگار که شدت کمتری داشتند (مانند مشاوره کوتاه و مختصر)؛
- عدم-درمان.
اغلب مطالعات در ایالات متحده آمریکا (15 مطالعه) انجام شدند. دیگر مطالعات در هنگ کنگ (2 مطالعه)، برزیل (1 مطالعه)، ایرلند (1 مطالعه) و قبرس (1 مطالعه) انجام شدند. یک مطالعه کشوری را که در آن انجام شده بود، گزارش نکرد.
نتایج اصلی
شواهد بارزی را پیدا نکردیم که نشان دهد ذهن‌آگاهی به افراد در ترک سیگار کمک می‌کند. هنگامی که مطالعات را بر اساس نوع مداخله مبتنی بر ذهن‌آگاهی که افراد دریافت کردند، گروه‌بندی کردیم، هیچ شواهدی را به دست نیاوردیم که نشان دهد افرادی که آموزش ذهن‌آگاهی، ACT، آموزش تحمل دیسترس یا یوگا دریافت کردند نسبت به افرادی که تحت دیگر درمان‌های ترک سیگار بودند یا هیچ حمایتی را نداشتند، بیشتر احتمال داشت سیگار را ترک کنند.
نه مطالعه به بررسی این موضوع پرداختند که درمان‌های ترک سیگار مبتنی بر ذهن‌آگاهی منجر به تغییرات مثبت در سلامت و بهزیستی روان، مانند کاهش استرس یا اضطراب یا بهبود خلق‌وخو می‌شوند یا خیر. یکی از این مطالعات نشان داد افرادی که برنامه آموزشی ذهن‌آگاهی را دریافت کردند نسبت به افراد تحت درمان با جایگزین ترک سیگار، استرس کمتری داشتند. با این حال، 8 مطالعه دیگر شواهدی را مبنی بر تفاوت در سلامت و بهزیستی روان بین گروه‌ها پیدا نکردند.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
کیفیت شواهد را پائین تا بسیار پائین ارزیابی کردیم، زیرا وجود مشکلات در طراحی مطالعات، وجود یافته‌های مطالعات که بسیار متفاوت از یکدیگر بودند، و ناکافی بودن افرادی که در مداخله شرکت کردند، نظر دادن را درباره اینکه ذهن‌آگاهی به افراد در ترک سیگار کمک می‌کند یا خیر، یا با پیامدهای سلامت و بهزیستی روان مرتبط است یا خیر، دشوار می‌کند. به انجام مطالعات بیشتری نیاز داریم تا به نتیجه‌گیری‌های قطعی‌تری برسیم.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد منتشر شده را تا 15 اپریل 2021 وارد کردیم.
مزیت آشکاری را از مداخلات ترک سیگار مبتنی بر ذهن‌آگاهی برای افزایش نرخ ترک سیگار یا تغییر سلامت روان و بهزیستی نیافتیم. این یافته در مقایسه با درمان ترک سیگار منطبق‌یافته با شدت درمان، درمان ترک سیگار با شدت کمتر، یا عدم-درمان به دست آمد. با این حال، به دلیل خطر سوگیری، ناهمگونی و عدم-دقت، شواهد از قطعیت پائین و بسیار پائینی برخوردار بودند، به این معنی که شواهد آینده به احتمال زیاد تفسیر ما را از نتایج تغییر می‌دهند. انجام RCTهای بیشتری درباره مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی برای ترک سیگار در مقایسه با گروه‌های مقایسه‌کننده فعال مورد نیاز است. هم‌چنین در مطالعات مربوط به مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی برای ترک سیگار، نیاز به ارائه گزارش هم‌سو و سازگار از پیامدهای سلامت روان و بهزیستی وجود دارد.
مداخلات ترک سیگار مبتنی بر ذهن‌آگاهی (mindfulness) ممکن است با آموزش به افراد برای توجه، و کار آگاهانه، به حالات عاطفی منفی، هوس‌ها، و دیگر نشانه‌های ترک نیکوتین، به روند ترک سیگار کمک کنند. انواع مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی شامل آموزش ذهن‌آگاهی است، که شامل آموزش مدیتیشن، درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (acceptance and commitment therapy; ACT)؛ آموزش تحمل دیسترس؛ و یوگا می‌شود.
ارزیابی اثربخشی مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی برای ترک سیگار میان افراد سیگاری، و بررسی اینکه این مداخلات بر پیامدهای سلامت روان تاثیری دارند یا خیر.
پایگاه ثبت تخصصی گروه اعتیاد به دخانیات در کاکرین (Cochrane Tobacco Addiction Group's Specialised Register)، CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase و PsycINFO، و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی را تا 15 اپریل 2021 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین از یک راهبرد جست‌وجوی خودکار استفاده کردیم، که به عنوان بخشی از پروژه تغییر رفتار انسانی (Human Behaviour Change Project) با استفاده از Microsoft Academic توسعه یافته است.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) و RCTهای خوشه‌ای را وارد کردیم که یک مداخله مبتنی بر ذهن‌آگاهی را برای ترک سیگار با برنامه دیگری برای ترک سیگار یا عدم-درمان مقایسه کرده، و ترک سیگار را در شش ماه یا بیشتر ارزیابی کردند. مطالعاتی را که صرفا زنان باردار را وارد کردند، کنار گذاشتیم.
روش‌های استاندارد کاکرین را دنبال کردیم. ترک سیگار را در طولانی‌ترین نقطه زمانی، بر اساس قصد درمان (intention-to-treat)، با استفاده از دقیق‌ترین تعریف موجود، اندازه‌گیری کردیم. خطرهای نسبی (RRs) و 95% فواصل اطمینان (CIs) را برای ترک سیگار برای هر مطالعه، در جایی که امکان‌پذیر بود، محاسبه کردیم. مطالعات واجد شرایط را با توجه به نوع مداخله و نوع مقایسه‌کننده گروه‌بندی کردیم. در جایی که مناسب بود، با استفاده از مدل‌های اثرات-تصادفی منتل-هنزل (Mantel-Haenszel)، متاآنالیزها را انجام دادیم. پیامدهای سلامت روان را به صورت نقل قول (narrative) خلاصه کردیم.
تعداد 21 مطالعه را با 8186 شرکت‌کننده وارد کردیم. بیشتر بزرگسالان از سطح جامعه به کار گرفته شدند، و اکثر مطالعات (15 مطالعه) در ایالات متحده صورت گرفتند. چهار مطالعه را در معرض خطر پائین سوگیری (bias)، نه مطالعه را در معرض خطر نامشخص، و هشت مطالعه را با خطر بالا قضاوت کردیم. مداخلات مبتنی بر ذهن‌آگاهی به‌طور قابل‌توجهی از نظر طراحی و محتوا متفاوت بودند، همانطور که مقایسه‌کننده‌ها نیز متفاوت بودند، بنابراین، گروه‌های کوچکی را از مطالعات نسبتا قابل مقایسه گرد هم آورده و تجمیع کردیم.
مزیت یا ضرر آشکاری را از مداخلات آموزش ذهن‌آگاهی بر نرخ ترک سیگار در مقایسه با درمان ترک سیگار منطبق‌یافته با شدت (RR: 0.99؛ 95% CI؛ 0.67 تا 1.46؛ I2 = 0%؛ 3 مطالعه، 542 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، درمان ترک سیگار با شدت کمتر (RR: 1.19؛ 95% CI؛ 0.65 تا 2.19؛ I2 = 60%؛ 5 مطالعه، 813 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، یا عدم-درمان (RR: 0.81؛ 95% CI؛ 0.43 تا 1.53؛ 1 مطالعه، 325 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) به دست نیاوردیم. در هر مقایسه، 95% CI شامل مزیت (یعنی نرخ ترک بالاتر)، ضرر (یعنی نرخ ترک کمتر) و عدم-تفاوت بود. در یک مطالعه در مورد پیشگیری از عود مبتنی بر ذهن‌آگاهی، مزیت یا ضرر آشکاری را از مداخله نسبت به عدم-درمان تشخیص ندادیم (RR: 1.43؛ 95% CI؛ 0.56 تا 3.67؛ 86 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
مزیت یا ضرر آشکاری را از ACT بر نرخ ترک سیگار در مقایسه با درمان‌های رفتاری با شدت کمتر، از جمله درمان جایگزین نیکوتین به‌تنهایی (RR: 1.27؛ 95% CI؛ 0.53 تا 3.02؛ 1 مطالعه، 102 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، توصیه مختصر (RR: 1.27؛ 95% CI؛ 0.59 تا 2.75؛ 1 مطالعه، 144 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، یا ACT با شدت کمتر (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.50 تا 2.01؛ 1 مطالعه، 100 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) تشخیص ندادیم. سطح بالایی از ناهمگونی (I2 = 82%) بین مطالعاتی وجود داشت که ACT را با درمان‌های ترک سیگار منطبق‌یافته با شدت درمان مقایسه کردند، به این معنی که ارائه گزارش از یک نتیجه تجمعی مناسب نبود.
مزیت یا ضرر آشکاری را از مداخلات آموزش تحمل دیسترس بر نرخ ترک سیگار در مقایسه با درمان ترک سیگار منطبق‌یافته با شدت درمان (RR: 0.87؛ 95% CI؛ 0.26 تا 2.98؛ 1 مطالعه؛ 69 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، یا درمان ترک سیگار با شدت کمتر (RR: 1.63؛ 95% CI؛ 0.33 تا 8.08؛ 1 مطالعه؛ 49 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) مشاهده نکردیم.
مزیت یا ضرر آشکاری را از یوگا بر نرخ ترک سیگار در مقایسه با درمان ترک سیگار منطبق‌یافته با شدت درمان به دست نیاوردیم (RR: 1.44؛ 95% CI؛ 0.40 تا 5.16؛ 1 مطالعه، 55 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بسیار پائین).
حذف مطالعاتی با خطر سوگیری (bias) بالا، هم‌چنین استفاده از داده‌های موارد کامل به عنوان نقطه مقابل استفاده از داده‌های حاصل از تمام شرکت‌کنندگان تصادفی‌سازی شده، نتایج را به‌طور قابل‌توجهی تغییر نداد.
نه مطالعه، تغییرات را در سلامت روان و بهزیستی (well-being)، از جمله افسردگی، اضطراب، استرس درک‌شده، و عواطف منفی و مثبت گزارش کردند. تنوع در معیارها و تفاوت‌های روش‌شناسی بین مطالعات به این معنی است که نتوانستیم این داده‌ها را متاآنالیز کنیم. یک مطالعه کاهش بیشتری را در استرس درک‌شده در شرکت‌کنندگانی که یک برنامه آموزش حضوری ذهن‌آگاهی را دریافت کردند، در برابر برنامه‌های منطبق‌یافته با شدت درمان، نشان داد. با این حال، هشت مطالعه باقی‌مانده هیچ تفاوت بالینی معنی‌داری را در سلامت روان و بهزیستی بین شرکت‌کنندگان دریافت‌کننده درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی و شرکت‌کنندگانی که درمان دیگری را دریافت کرده یا هیچ درمانی را دریافت نکردند (شواهد با قطعیت بسیار پائین) به دست نیاوردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.