پیام‌های کلیدی
- ممکن است کاهشی اندک یا عدم کاهش در خطر ابتلا به سرماخوردگی با مصرف مکمل‌های روی (zinc) در مقایسه با دارونما (placebo) ایجاد شود.
- مصرف مکمل‌های روی ممکن است در مقایسه با دارونما، باعث کاهش طول دوره سرماخوردگی در افراد مبتلا به سرماخوردگی شود.
- احتمالا استفاده از روی برای درمان سرماخوردگی، خطر بروز عوارض جانبی غیرجدی را افزایش می‌دهد.
سرماخوردگی چیست؟
سرماخوردگی (common cold) عمدتا ناشی از عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی است. سرماخوردگی با مجموعه خاصی از نشانه‌ها تعریف نمی‌شود، اما نشانه‌های آن می‌تواند شامل احتقان بینی، عطسه، گلودرد، سرفه، خستگی و آبریزش بینی، با یا بدون تب باشد. این بیماری در بسیاری از افراد معمولا بدون نیاز به درمان طبی بهبود می‌یابد؛ با این حال، هیچ درمان قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی یا کوتاه کردن دوره آن وجود ندارد. با توجه به فراوانی سرماخوردگی در بزرگسالان و کودکان، این بیماری یک بار (burden) سنگین در حوزه سلامت عمومی و یکی از علل قابل توجه برای کاهش بهره‌وری در محل کار و غیبت از مدرسه است. پیشگیری و درمان سرماخوردگی با روی همچنان یکی از زمینه‌های پژوهشی مورد علاقه محققان است.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما خواستیم بدانیم که مصرف روی در کاهش خطر ابتلا به سرماخوردگی و کوتاه کردن طول دوره سرماخوردگی، بهتر از دارونما بود یا خیر. دارونما ماده‌ای است که از نظر ظاهری شبیه درمان است، اما هیچ تاثیر درمانی شناخته شده‌ای ندارد. برای ارزیابی تاثیر باور بر دریافت درمان در برابر دریافت واقعی درمان، از دارونماها استفاده می‌شود.
همچنین خواستیم بدانیم که مصرف روی با هر گونه عوارض جانبی (برای مثال آسیب‌ها)، به ویژه آسیب‌هایی که به عنوان عوارض احتمالی سرماخوردگی در نظر گرفته می‌شوند، همراه بود یا خیر. علاوه بر این، شدت کلی سرماخوردگی گزارش‌شده توسط خود فرد، شدت نشانه فردی، طول دوره وجود نشانه، و تعداد روزهای غیبت از محل کار یا مدرسه را بررسی کردیم.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
شش بانک اطلاعاتی و دو پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی را برای یافتن مطالعاتی جست‌وجو کردیم که به مقایسه تاثیر روی در مقابل دارونما برای درمان یا پیشگیری از سرماخوردگی در بزرگسالان و کودکان پرداختند. نتایج این مطالعات را مقایسه و خلاصه کرده و اطمینان خود را نسبت به این شواهد، بر اساس عوامل خاصی مانند خطر سوگیری (bias) و روش‌های انجام مطالعه، رتبه‌بندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 34 مطالعه را در مورد پیشگیری یا درمان سرماخوردگی پیدا کردیم. مطالعات در 13 کشور انجام شدند که اکثریت آنها در ایالات متحده آمریکا بودند. دوازده مطالعه روی کودکان (در سنین زیر 18 سال) و 22 مطالعه روی بزرگسالان انجام شدند. اکثر درمان‌ها با گزارش خود بیمار مبنی بر برطرف شدن نشانه‌ها خاتمه یافتند و حداقل دوره درمان، پنج روز و حداکثر دوره آن 540 روز بود. بیشتر مطالعات توسط سازمانی با ارتباطات تجاری/صنعتی مرتبط حمایت مالی دریافت کرده یا منبع حمایت مالی خود را گزارش نکردند. دیگر مطالعات توسط کلینیک‌های خصوصی، بنیادهای غیردولتی، دانشگاه‌ها یا نهادهای دولتی تامین مالی شدند.
تاثیرات مداخلات زیر را ارزیابی کردیم:
- مصرف روی به عنوان یک معیار پیشگیرانه؛ و
- مصرف روی به عنوان یک معیار درمانی.
نتایج زیر را به دست آوردیم:
مصرف روی برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی
مصرف روی در مقایسه با دارونما، ممکن است تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی افراد ایجاد کند (9 مطالعه، 1449 نفر). همچنین مصرف پیشگیرانه روی احتمالا موجب ایجاد تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در طول دوره سرماخوردگی پس از ابتلا (3 مطالعه، 740 شرکت‌کننده) و شدت نشانه‌های ایجاد شده (2 مطالعه، 101 نفر) می‌شود. بروز عوارض جانبی منفی توسط افرادی گزارش شد که روی یا دارونما مصرف می‌کردند؛ اختلالات چشایی و ناراحتی‌های معده شایع‌ترین عوارض بودند.
مصرف روی برای درمان سرماخوردگی
روی مصرف‌شده برای درمان سرماخوردگی ممکن است مدت زمان بروز نشانه‌ها را در مقایسه با دارونما، تقریبا تا دو روز، کاهش دهد (8 مطالعه، 972 نفر). با این حال، سطح اطمینان ما به شواهدی که این نتیجه‌گیری را تایید می‌کنند، کم است. مشخص نیست که مصرف روی تفاوتی را در شدت نشانه‌های سرماخوردگی ایجاد می‌کند یا خیر (2 مطالعه، 261 نفر). بروز عوارض جانبی منفی در کسانی که روی را به عنوان درمان سرماخوردگی مصرف کردند، بیشتر از کسانی بود که با دارونما درمان شدند؛ اختلالات چشایی و ناراحتی‌های معده شایع‌ترین عوارض بودند. مطالعات انجام‌شده در مورد تجویز روی داخل بینی، هیچ موردی را از بروز آنوسمی (anosmia) (از دست دادن حس بویایی) گزارش نکردند، اما اطلاعات ارائه‌شده در مورد عوارض جانبی خاص نامطمئن است.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
اعتماد ما به شواهد عمدتا در سطح پائین تا بسیار پائین قرار دارد، و نتایج پژوهش‌های بیشتر می‌تواند با نتایج این مرور متفاوت باشند. عوامل متعددی باعث کاهش اعتماد ما به شواهد شد. اولا، برخی از مطالعات گزارش کافی را در مورد نحوه تخصیص تصادفی افراد به گروه‌های درمانی ارائه نکردند، به این معنی که تفاوت‌های میان گروه‌های مطالعه ممکن است ناشی از تفاوت‌های موجود میان شرکت‌کنندگان باشد، نه خود درمان‌ها. ثانیا، برخی از مطالعات از روش‌های بسیار متفاوتی برای ارائه درمان استفاده کردند. در نهایت، به دلیل وجود تفاوت‌های زیاد میان مطالعات در روش‌های مورد استفاده برای تست اثربخشی روی، این احتمال وجود دارد که پیش از اتخاذ نتیجه‌گیری‌های قطعی، انجام مطالعات بیشتری مورد نیاز باشد.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا 22 می 2023 به‌روز است.
یافته‌ها نشان می‌دهند که مصرف مکمل روی ممکن است تاثیری اندک یا عدم تاثیر بر پیشگیری از سرماخوردگی داشته باشد، اما می‌تواند مدت زمان تداوم سرماخوردگی را کاهش دهد، در حالی که عوارض جانبی غیرجدی را بیشتر کند. به‌طور کلی، تنوع گسترده‌ای در مداخلات (از جمله درمان همزمان) و پیامدهای موجود میان مطالعات، همچنین گزارش‌دهی ناقص از چندین حوزه وجود داشت که باید هنگام نتیجه‌گیری درباره کارآمدی مصرف روی برای درمان سرماخوردگی در نظر گرفته شود.
سرماخوردگی (common cold) یک بیماری ویروسی تنفسی حاد و خود محدودشونده است. نشانه‌های آن شامل احتقان بینی و ترشحات مخاطی، عطسه، گلودرد، سرفه و ضعف عمومی است. با توجه به فراوانی سرماخوردگی، این بیماری یک بار (burden) سنگین در حوزه سلامت عمومی و یکی از علل قابل توجه برای کاهش بهره‌وری در محل کار و غیبت از مدرسه است. هیچ مداخله قطعی برای پیشگیری از ابتلا به سرماخوردگی یا کوتاه کردن دوره آن وجود ندارد. با این حال، مکمل‌های روی (zinc) معمولا برای این منظور توصیه و مصرف می‌شوند.
ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری (safety) مصرف روی برای پیشگیری و درمان سرماخوردگی.
بانک‌های اطلاعاتی CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ CINAHL، و LILACS را تا 22 می 2023، و Web of Science Core Collection و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را تا 14 جون 2023 جست‌وجو کردیم. همچنین کنترل منابع، و جست‌وجو در استنادات را انجام داده و برای شناسایی مطالعات بیشتر، با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (randomised controlled trials; RCTs) را شامل کودکان یا بزرگسالان وارد کردیم که هر شکلی از روی را در برابر دارونما (placebo) برای پیشگیری یا درمان سرماخوردگی یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی (upper respiratory infection; URTI) تست کردند. مداخلات روی را حذف کردیم که در آنها روی با دیگر مواد معدنی، ویتامین‌ها یا گیاهان دارویی ترکیب شد (مانند مولتی‌ویتامین یا مکمل مواد معدنی حاوی روی).
از ابزار خطر سوگیری (bias) کاکرین برای ارزیابی خطرات سوگیری، و از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای بررسی قطعیت شواهد استفاده کردیم. داده‌ها را به‌طور مستقل از هم استخراج کردیم. در صورت لزوم، برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر با نویسندگان مطالعه تماس گرفتیم. تاثیر مصرف روی (هر نوع و هر مسیر تجویز) را در پیشگیری و درمان سرماخوردگی در مقایسه با دارونما ارزیابی کردیم. پیامدهای اولیه عبارت بودند از نسبتی از شرکت‌کنندگان که به سرماخوردگی مبتلا شدند (فقط در آنالیز کارآزمایی‌های مربوط به پیشگیری)، طول دوره سرماخوردگی (اندازه‌گیری شده بر حسب روز از زمان شروع تا رفع سرماخوردگی)، عوارض جانبی بالقوه ناشی از مصرف مکمل‌های روی (مانند طعم ناخوشایند، از دست دادن حس بویایی، استفراغ، کرامپ‌های معده، و اسهال) و عوارض جانبی که به عنوان عوارض بالقوه سرماخوردگی در نظر گرفته شدند (مانند عفونت‌های تنفسی باکتریایی).
تعداد 34 مطالعه (15 مورد پیشگیری، 19 مورد درمان) را شامل 8526 شرکت‌کننده وارد این مرور کردیم. بیست و دو مطالعه با حضور بزرگسالان و 12 مطالعه روی کودکان انجام شدند. بیشتر کارآزمایی‌ها در ایالات متحده آمریکا (n = 18) و پس از آن در هند، اندونزی، ایران و ترکیه (هر کدام دو مطالعه) و استرالیا، بورکینافاسو، کلمبیا، دانمارک، فنلاند، تانزانیا، تایلند و بریتانیا (هر کدام یک مطالعه) انجام شدند. تعداد 15 مطالعه پیشگیرانه، این بیماری را به عنوان سرماخوردگی (در 8 مطالعه) یا URTI (در 7 مطالعه) شناسایی کردند. با این حال، تقریبا تمام مطالعات درمانی (17/19) بر سرماخوردگی متمرکز بودند. اکثر مطالعات (17/34) اثربخشی تجویز روی را به صورت قرص مکیدنی (3 مورد پیشگیری؛ 14 مورد درمان) در اشکال استات (acetate)، گلوکونات (gluconate) و اوروتات (orotate) ارزیابی کردند؛ قرص‌های مکیدنی گلوکونات شایع‌ترین نوع آن بودند (9/17). گلوکونات روی در دوزهای میان 45 و 276 میلی‌گرم/روز به مدت 4.5 تا 21 روز تجویز شد. در پنج مطالعه (5/17) انجام‌شده در مورد قرص‌های مکیدنی، از قرص مکیدنی استات و در دو مطالعه (2/17) از هر دو نوع قرص مکیدنی استات و گلوکونات استفاده شد. در یک مطالعه (1/17) انجام‌شده در مورد قرص‌های مکیدنی، از روی داخل بینی ( گلوکونات ) و قرص مکیدنی روی ( اوروتات ) برای درمان سرماخوردگی استفاده شد. از 17/34 مطالعه‌ای که از قرص‌های مکیدنی استفاده نکردند، 1/17 مورد از کپسول، 3/17 مورد از پودرهای حل‌شدنی، 5/17 مورد از قرص‌ها، 4/17 مورد از شربت و 4/17 مورد از روش تجویز داخل بینی استفاده کردند. اکثر مطالعات در حداقل یک حوزه در معرض خطر نامشخص یا بالای سوگیری قرار داشتند.
ممکن است کاهشی اندک یا عدم کاهش در خطر ابتلا به سرماخوردگی با مصرف روی در مقایسه با دارونما (placebo) وجود داشته باشد (خطر نسبی (RR): 0.93؛ 95% CI؛ 0.85 تا 1.01؛ I 2 = 20%؛ 9 مطالعه، 1449 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). ممکن است کاهشی اندک یا عدم کاهش در میانگین تعداد دفعات ابتلا به سرماخوردگی‌هایی که طی پنج تا 18 ماه پیگیری اتفاق می‌افتند، وجود داشته باشد (تفاوت میانگین (MD): 0.90-؛ 95% CI؛ 1.93- تا 0.12؛ I 2 = 96%؛ 2 مطالعه، 1284 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). هنگام ابتلا به سرماخوردگی، ممکن است تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در تعداد روزهای ابتلا به سرماخوردگی (MD: -0.63؛ 95% CI؛ 1.29- تا 0.04؛ I² = 77%؛ 3 مطالعه، 740 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت متوسط)، همچنین در شدت نشانه‌های کلی آن (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 0.04؛ 95% CI؛ 0.35- تا 0.43؛ I² = 0%؛ 2 مطالعه، 101 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت پائین) وجود داشته باشد.
هنگامی که روی برای درمان سرماخوردگی استفاده می‌شود، ممکن است میانگین تعداد روزهای ابتلا به سرماخوردگی کاهش یابد (MD: -2.37؛ 95% CI؛ 4.21- تا 0.53-؛ I² = 97%؛ 8 مطالعه، 972 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین)، اگرچه مشخص نیست خطر تداوم سرماخوردگی در پایان دوره پیگیری (RR: 0.52؛ 95% CI؛ 0.21 تا 1.27؛ I² = 65%؛ 5 مطالعه، 357 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین)، یا شدت نشانه‌های کلی (SMD: -0.03؛ 95% CI؛ 0.56- تا 0.50؛ I² = 78%؛ 2 مطالعه، 261 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) کاهش می‌یابد یا خیر، همچنین ممکن است منجر به تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در خطر تغییر در شدت نشانه‌های کلی شود (RR: 1.02؛ 95% CI؛ 0.85 تا 1.23؛ 1 مطالعه، 114 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین).
سی و یک مطالعه بروز عوارض جانبی غیرجدی را گزارش کردند (2422 شرکت‌کننده). مشخص نیست مصرف روی برای پیشگیری از سرماخوردگی موجب ایجاد تفاوت در خطر بروز عوارض جانبی (RR: 1.11؛ 95% CI؛ 0.84 تا 1.47؛ I 2 = 0%؛ 7 مطالعه، 1517 شرکت‌کننده، شواهد با قطعیت بسیار پائین) یا افزایش خطر بروز عوارض جانبی جدی (RR: 1.67؛ 95% CI؛ 0.78 تا 3.57؛ I 2 = 0%؛ 3 مطالعه، 1563 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین) می‌شود یا خیر. مصرف روی برای درمان سرماخوردگی، احتمالا موجب افزایش خطر بروز عوارض جانبی غیرجدی می‌شود (RR: 1.34؛ 95% CI؛ 1.15 تا 1.55؛ I 2 = 44%؛ 2084 شرکت‌کننده، 16 مطالعه؛ شواهد با قطعیت متوسط)؛ هیچ‌یک از مطالعات مربوط به درمان سرماخوردگی، اطلاعاتی را در مورد عوارض جانبی جدی ارائه نداد. هیچ مطالعه‌ای اطلاعات روشنی را در مورد عوارض جانبی که به عنوان عوارض احتمالی سرماخوردگی در نظر گرفته می‌شوند، ارائه نکرد.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.