Kluczowe informacje

• Istnieją ograniczone dane naukowe potwierdzające, że zmiany w harmonogramach pracy zmianowej poprawiają jakość snu, wydłużają czas jego trwania lub zmniejszają senność.
• Potrzebna jest większa liczba badań, aby wyciągnąć pewniejsze wnioski na temat wpływu zmian harmonogramu zmianowego na sen i senność.

Co można zrobić, w celu poprawy jakości snu pracowników zmianowych?

Praca zmianowa często prowadzi do deficytu snu, co może negatywnie wpływać na czujność pracowników, a w konsekwencji na zdrowie i bezpieczeństwo pracy. Modyfikacja harmonogramu pracy zmianowej jest jedną z metod, która może zmniejszyć niepożądane skutki pracy zmianowej.

Jaki był cel przeglądu?

Chcieliśmy dowiedzieć się, które zmiany harmonogramu godzin pracy poprawiają sen w dni wolne od pracy oraz zmniejszają senność w trakcie pracy.

Co zrobiliśmy w tym celu?

Szukaliśmy badań, w których oceniano następujące cechy harmonogramów zmianowych:

• czy harmonogramy pracy zmianowej uległy modyfikacji (rotacji), czy pozostały takie same;
• czy zmiany były regularne czy nieregularne;
• kierunek rotacji zmiany (rano-popołudnie-noc lub noc-popołudnie-rano);
• szybkość wprowadzania modyfikacji harmonogramów;
• długość dyżuru zmianowego;
• czas rozpoczęcia dyżuru;
• rozkład harmonogramu zmian (mniej dyżurów przy większej liczbie godzin lub więcej dyżurów przy mniejszej liczbie godzin);
• czas wolny pomiędzy zmianami;
• zmiany dzielone (przerywane);
• czy pracownicy odbywali dyżury na wezwanie;
• czy pracownicy byli zaangażowani w organizowanie harmonogramu zmian.

Co udało się ustalić?

Uwzględniliśmy 11 badań z udziałem 2125 osób. Podczas wyciągania wniosków nie uwzględniliśmy wyników jednego badania, które zostało przeprowadzone w laboratorium. Większość badań dotyczyła zmiany jednej cechy harmonogramu pracy zmianowej, ale niektóre badały również zmiany w zakresie dwóch cech. Cztery badania dotyczyły wpływu zmian w kierunku rotacji dyżurów, trzy badania - szybkości rotacji, pięć badań - zmian w długości trwania zmiany, a jedno badanie - zmian w rozkładzie dni wolnych.

Rotacja do przodu w porównaniu z rotacją do tyłu może nie mieć wpływu na czas trwania lub jakość snu w dni wolne od pracy, ale może zmniejszyć senność w pracy. Wszystkie te wyniki są jednak bardzo niepewne.

Szybsza rotacja w porównaniu z wolniejszą rotacją może nie mieć wpływu na jakość snu w dni wolne od pracy. Szybsza rotacja może skrócić czas trwania snu w dni wolne od pracy, może również zmniejszyć senność w pracy, jednak dane naukowe dla obu wyników charakteryzują się wysoką niepewnością.

Dwa badania dotyczyły 80-godzinnego tygodnia pracy wśród lekarzy. Stwierdzono w nich, że harmonogram ze zmianami trwającymi nie dłużej niż 16 godzin, w porównaniu z harmonogramem o nieograniczonym czasie trwania zmiany (w tym zmianami trwającymi od 24 do 28 godzin), może wydłużyć czas snu w dni wolne od pracy i prawdopodobnie skutkuje niewielkim zmniejszeniem senności w pracy.

Krótszy czas trwania zmiany (8 lub 10 godzin) w porównaniu z dłuższym czasem trwania zmiany (od 2 do 3 godzin dłużej) może nie mieć wpływu na jakość snu lub czas trwania snu w dni wolne od pracy, jednak wyniki są bardzo niepewne. Wpływ czasu trwania zmiany na senność różnił się w poszczególnych badaniach.

Zmiany w harmonogramie zmianowym (np. 2 dni w porównaniu do 4 dni wolnych z rzędu) mogą nie mieć wpływu na jakość snu lub czas trwania snu w dni wolne od pracy, jednak wyniki są bardzo niepewne.

Nie znaleźliśmy żadnych badań dotyczących innych modyfikacji w harmonogramach pracy zmianowej.

W celu wyciągnięcia jednoznacznych wniosków na temat wpływu modyfikacji harmonogramu zmianowego na sen i senność należy przeprowadzić większą liczbę badań o wysokiej jakości. Obecnie, na podstawie dostępnych danych naukowych, nie możemy wyciągnąć użytecznych wniosków we wskazanym zakresie.

Ograniczenia danych naukowych

Zbyt mała liczba uwzględnionych badań uwzględniała losowy przydział pracowników do zmian harmonogramu pracy. Ponadto, wiele badań obejmowało małą liczbę pracowników oraz nie stosowało wiarygodnych metod pomiaru snu i senności.

Na ile aktualny jest ten przegląd?

Dane naukowe są aktualne do grudnia 2020 r.