Jaki był cel tego przeglądu?

Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) to przewlekłe schorzenie degeneracyjne, które powszechnie dotyka stawy biodrowe i kolanowe, powoduje ból i trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak chodzenie. Terapia ruchowa na lądzie (ang. land-based exercise therapy) odnosi się do ćwiczeń prowadzonych na lądzie (w przeciwieństwie do ćwiczeń w wodzie) i jest leczeniem pierwszego rzutu. Celem niniejszego przeglądu było ustalenie, czy wprowadzenie dodatkowych terapii do ćwiczeń prowadzonych na lądzie zmniejszyło natężenie bólu, poprawiło funkcjonowanie, jakość życia lub przyczyniło się do ogólnych zmian zgłaszanych przez badanych; skupiono się również na zmianach zaobserwowanych w badaniach rentgenowskich u pacjentów z ChZS biodrowego lub kolanowego. Dodatkowe terapie obejmują: terapię manualną (ręczną), terapie psychologiczne lub dietetyczne, środki elektrofizyczne (takie jak ciepło, zimno, stymulację nerwów, terapię ultradźwiękową lub laseroterapię) lub akupunkturę. Uwzględniliśmy badania, w których stosowanie dodatkowych terapii łącznie z terapią ruchową na lądzie porównywano z 1) terapią pozorowaną (placebo) stosowaną łącznie z terapią ruchową na lądzie albo z 2) samą terapią wysiłkową na lądzie.

Okres wyszukiwania danych

Ten przegląd systematyczny jest aktualny do 10 czerwca 2021 r.

Co udało się ustalić?

Odnaleźliśmy 62 badania z randomizacją (RCT) obejmujące 6508 uczestników, głównie kobiety, z 24 krajów. Ich wiek wynosił średnio od 52 do 83 lat, a objawy choroby występowały od 9 miesięcy do 12 lat. 60 badań objęło chorych na ChZS kolanowych, 1 badanie chorych na ChZS biodrowych i ostatnie – chorych na ChZS kolanowych lub biodrowych. W 21 badaniach dołączenie dodatkowych interwencji do terapii ruchowej porównywano z dodatkową interwencją pozorowaną stosowaną łącznie z terapią ruchową, a w 41 badaniach z samą terapią ruchową. W 38 badaniach stosowano środki elektrofizyczne, w 7 badaniach – terapię manualną, w 4 badaniach – akupunkturę/suche igłowanie (igłoterapię) lub taśmy do tapowania (tzw. taping), w 3 badaniach – interwencje psychologiczne lub żywieniowe, trening wibracyjny całego ciała (tj. stanie na platformie wibracyjnej) lub zabiegi lecznicze/błotne, w 1 badaniu – ortezy stóp (wkładki do butów).

Źródło finansowania badań

38 badań pozyskało dofinansowanie, 4 badania nie otrzymały funduszy; nie posiadamy informacji na temat środków finansowania 20 badań.

Głównie wyniki

W 8 badaniach (18%) oceniano działania niepożądane (szkodliwe), zarówno nieciężkie, jak i poważne. Najczęściej były to nasilone dolegliwości bólowe, sztywność lub obrzęk. Nie stwierdzono różnicy pod względem częstości działań niepożądanych między grupą, w której stosowano dodatkowe terapie razem z terapią ruchową a grupą otrzymującą terapię pozorowaną połączoną z terapią ruchową.

Dodatkowe terapie + terapia ruchowa vs terapia pozorowana + terapia ruchowa (22 badania)

W porównaniu z terapią pozorowaną stosowaną łącznie z terapią ruchową na lądzie, dołączenie dodatkowych terapii – takich jak środki elektrofizyczne, akupunktura, suche igłowanie lub taping – do terapii ruchowej na lądzie może nie być bardziej skuteczne pod względem zmniejszenia natężenia bólu, poprawy sprawności fizycznej lub jakości życia do 6 miesięcy po zastosowaniu leczenia.

Natężenie bólu (im mniejszy wynik tym mniejsze natężenie bólu)

Poprawa o 10% lub 0,77 punktu w skali od 0 do 10 punktów.

Sprawność fizyczna (im mniejszy wynik tym lepsza sprawność fizyczna)

Poprawa o 12% lub 5,03 punktu w skali od 0 do 68 punktów.

Jakość życia (im większy wynik tym lepsza jakość życia)

Pogorszenie o 1% lub o 0,75 punktu w skali od 0 do 100 punktów.

Działania niepożądane

Chociaż nie jest to często podawane w badaniach, nie wykazano różnicy w zakresie działań niepożądanych między stosowaniem dodatkowych terapii łącznie z terapią ruchową a stosowaniem terapii pozorowanej z terapią ruchową.

Dodatkowe terapie + ćwiczenia fizyczne vs sama terapia ruchowa (41 badań)

W porównaniu z samą terapią ruchową na lądzie, dołączenie dodatkowej terapii (terapii manualnej, elektroterapii, interwencji żywieniowej, terapii psychologicznej, wibracji całego ciała, akupunktury, suchego igłowania, tapingu, zabiegów leczniczych/błotnych lub ortez stóp) do terapii ruchowej może nie być bardziej skuteczne w łagodzeniu bólu, poprawie sprawności fizycznej, jakości życia lub zmniejszeniu zmian w stawach ocenianych za pomocą zdjęć rentgenowskich do 6 miesięcy po leczeniu.

Natężenie bólu (im mniejszy wynik tym mniejsze natężenie bólu)

Poprawa o 7% lub 0,41 punktu w skali od 0 do 10 punktów.

Sprawność fizyczna (im mniejszy wynik tym lepsza sprawność fizyczna)

Poprawa o 9% lub 2,83 punktu w skali od 0 do 68 punktów.

Jakość życia (im większy wynik tym lepsza jakość życia)

Pogorszenie o 2% lub o 1,04 punktu w skali od 0 do 100 punktów.

Ogólna zmiana zgłaszana przez pacjenta

17% więcej osób oceniło, że ich leczenie zakończyło się sukcesem.

Zmiany na zdjęciu rentgenowskim

Poprawa o 12% (na podstawie wyników 1 badania)

Działania niepożądane

Chociaż nie jest to często zgłaszane w badaniach, ryzyko nie wydaje się być większe w przypadku stosowania dodatkowych terapii podczas ćwiczeń fizycznych, w porównaniu z samymi ćwiczeniami.

W mniejszej liczbie badań oceniano wyniki po 6 lub 12 miesiącach od zakończenia leczenia. Dodatkowe terapie stosowane łącznie z terapią ruchową na lądzie mogą nie być lepsze w zmniejszaniu natężenia bólu lub poprawie sprawności fizycznej lub jakości życia niż sama terapia ruchowa po 6 lub 12 miesiącach. W ogólnej ocenie zgłaszanej przez pacjentów, 31% zgłosiło poprawę po 6 miesiącach, 42% zgłosiło poprawę po 12 miesiącach.

Wnioski i wiarygodność danych naukowych

Wydaje się, że dodatkowe terapie stosowane łącznie z terapią ruchową nie zapewniają znaczącej poprawy w zakresie natężenia bólu, funkcjonowania, jakości życia lub ogólnej zmiany u chorych na ChZS biodrowego lub kolanowego, w porównaniu ze stosowaniem dodatkowych terapii pozorowanych łącznie z terapią ruchową na lądzie; lub w zakresie natężenia bólu, funkcjonowania, jakości życia lub zmian na zdjęciach rentgenowskich, w porównaniu z samą terapią ruchową. W porównaniu z terapią ruchową istnieje prawdopodobnie kliniczna korzyść w zakresie zgłaszanej przez pacjentów ogólnej zmianie dla dodatkowych terapii stosowanych łącznie z terapią ruchową, na podstawie niewielkiej liczby badań. Nasze zaufanie do danych naukowych waha się od umiarkowanego do małego lub żadnego dla różnych wyników. Chociaż wyniki wskazują na brak zwiększonej liczby działań niepożądanych związanych z dodatkowymi terapiami stosowanymi łącznie z terapią ruchową, zostało to słabo opisane. W większości badań oceniano efekty krótkoterminowe, z ograniczoną oceną średnio- lub długoterminową.