Pytanie badawcze

Dokonaliśmy przeglądu literatury, aby określić częstość występowania dotkliwego zmęczenia u pacjentów po zakończeniu leczenia nowotworu wieku dziecięcego. Ponadto chcieliśmy opisać przebieg dotkliwego zmęczenia u pacjentów po zakończonym leczeniu przeciwnowotworowym, a także wskazać potencjalne czynniki ryzyka wystąpienia zmęczenia w tej populacji.

Wprowadzenie

Leczenie chorób nowotworowych u dzieci jest coraz lepsze i coraz skuteczniejsze. Przebyta w młodym wieku choroba nowotworowa oraz towarzyszące jej nierzadko agresywne leczenie mogą mieć negatywny wpływ na fizyczne i psychiczne samopoczucie w późniejszych latach życia. U większości wyleczonych wystąpi jeden lub więcej z tzw. opóźnionych skutków przebytej w dzieciństwie choroby nowotworowej. U osób, które zachorowały na nowotwór w wieku dorosłym często późnym skutkiem leczenia jest uczucie dotkliwego zmęczenia, które może wywierać wieloraki wpływ na życie codzienne. Obecnie nie posiadamy wiedzy dotyczącej częstości występowania uczucia dotkliwego zmęczenia jako następstwa leczenia nowotworów wieku dziecięcego. Nie wiemy również, jakie czynniki ryzyka mogą się przyczyniać do wystąpienia zmęczenia.

Charakterystyka badań

Uwzględnione dane naukowe są aktualne do marca 2019 r.

Do przeglądu włączyliśmy 30 badań opisujących 18 682 pacjentów po przebytym leczeniu nowotworu wieku dziecięcego. Badania różniły się między sobą pod względem wielkości, rodzaju rozpoznanego nowotworu, zastosowanego leczenia, wieku uczestników oraz kwestionariuszy użytych do oceny stopnia zmęczenia.

Główne wnioski

Dotkliwe zmęczenie uwzględniono w 18 badaniach, wystąpiło ono u od 0% do 61,7% uczestników. W czterech badaniach wykazano występowanie uczucia dotkliwego zmęczenia u rodzeństwa badanych lub u członków grupy kontrolnej wybranej z populacji. Częstość jego występowania w tych grupach kontrolnych wynosiła od 3,1% do 10,3%. We wszystkich czterech badaniach osoby po leczeniu przeciwnowotworowym odczuwały zmęczenie częściej niż członkowie grupy kontrolnej. Różnice okazały się statystycznie istotne jedynie w dwóch badaniach.

Kiedy przyjrzeliśmy się częstości występowania dotkliwego zmęczenia u osób, które chorowały na chłoniaka i białaczkę (rodzaje nowotworów krwi) stwierdziliśmy, że wynosiła ona od 1,8% do 35,9%. W dwóch badaniach wykazano występowanie uczucia dotkliwego zmęczenia u osób, które chorowały na nowotwór mózgu z częstością 21,13% w jednym badaniu oraz 14,6% w drugim. W jednym badaniu przeprowadzonym wśród osób po przebytym nowotworze kości nie stwierdzono żadnego przypadku dotkliwego zmęczenia. U osób po przebytej chorobie nowotworowej w wieku 18 lat i młodszych częstość występowania uczucia zmęczenia wynosiła od 6,7% do 12,5%. Z kolei w badaniach obejmujących uczestników w wieku 16 lat i starszych (lecz głównie w wieku powyżej 18 lat) częstość występowania wynosiła od 4,4% do 61,7%.

W 22 badaniach oszacowano możliwość wystąpienia jednego lub więcej czynników ryzyka dotkliwego zmęczenia. Nasz przegląd badań wskazuje, że depresja może przyczyniać się do zwiększenia uczucia zmęczenia. Czynniki, które wydają się nie mieć wpływu na występowanie zmęczenia to: wiek rozpoznania nowotworu oraz poziom wykształcenia.

Tylko jedno badanie dostarczyło informacji o przebiegu zmęczenia na przestrzeni czasu i wykazało, że w ciągu 2,7 roku 32 spośród 102 uczestników (31,4%) zgłosiło występowanie uczucia uporczywego dotkliwego zmęczenia.

Jakość danych naukowych

We wszystkich wykorzystanych przez nas badaniach borykano się z problemem jakości danych naukowych i pod wieloma względami badania te znacznie się od siebie różniły. Stąd jakość danych naukowych, które miały na celu dostarczenie odpowiedzi na pytanie badawcze przeglądu jest niska. Częstość występowania dotkliwego zmęczenia jako następstwa leczenia nowotworów wieku dziecięcego pozostaje nieznana. Przebieg dotkliwego zmęczenia po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego również pozostaje nieznany, podobnie jak czynniki ryzyka, które mogą przyczyniać się do wystąpienia zmęczenia.