Pytanie badawcze

Czy można zapobiec pogorszeniu funkcji poznawczych i otępieniu poprzez stosowanie interwencji ukierunkowanych na co najmniej dwa czynniki ryzyka choroby?

Wprowadzenie

Otępienie to stan, w którym pamięć i inne zdolności umysłowe (znane jako poznanie lub funkcjonowanie poznawcze) pogarszają się do tego stopnia, że wpływają na zdolność danej osoby do pełnej niezależności w wykonywaniu codziennych czynności. Otępienie może być spowodowane przez wiele różnych problemów z mózgiem, z których większość występuje coraz powszechniej wraz z wiekiem. Chociaż ryzyko wystąpienia otępienia zwiększa się u każdego wraz z wiekiem, nie u wszystkich jest ono takie samo. Zidentyfikowano szereg czynników ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia. Należą do nich wysokie ciśnienie tętnicze w średnim wieku, cukrzyca, palenie tytoniu, picie dużej ilości alkoholu i brak ruchu. Jeśli zajmiemy się tymi czynnikami ryzyka, to być może uda się zapobiec niektórym zaburzeniom funkcji poznawczych i otępieniu lub przynajmniej opóźnić ich wystąpienie. Ponieważ otępienie jest chorobą złożoną i warunkuje ją wiele różnych czynników ryzyka, ukierunkowanie na pojedynczy czynnik może nie być zbyt skuteczne. W tym przeglądzie interesują nas interwencje, których celem jest modyfikacja co najmniej dwóch czynników ryzyka; są to tzw. interwencje wielodziedzinowe.

Charakterystyka badania

Do 28 kwietnia 2021 r. poszukiwaliśmy badań, w których osoby bez otępienia zostały losowo przydzielone do grupy, w której stosowano interwencję wielodziedzinową albo do grupy standardowej opieki zdrowotnej (na przykład ogólnych porad zdrowotnych). Grupy później porównywano pod względem liczby osób, u których rozwinęło się otępienie lub pod względem funkcjonowania poznawczego. Do przeglądu włączono 9 badań, w których uczestniczyło łącznie 18 452 osoby. Średni wiek uczestników wynosił 68 lat. Badania różniły się pod kilkoma istotnymi względami, w tym pod względem czynników ryzyka, które próbowano modyfikować, czasu trwania interwencji (od 1 roku do 10 lat) oraz testów stosowanych w celu pomiaru funkcjonowania poznawczego. Wszystkie badania przeprowadzono w krajach o wysokim lub średnim dochodzie, w których zwykła opieka zdrowotna była prawdopodobnie na dobrym poziomie.

Najważniejsze wyniki

Tylko w dwóch badaniach podano liczbę osób, u których rozwinęło się otępienie. Starsi dorośli otrzymujący interwencję wielodziedzinową nie byli bardziej lub mniej narażeni na rozwój otępienia niż ci otrzymujący standardową opiekę. Interwencje wielodziedzinowe prawdopodobnie nieznacznie poprawiły funkcjonowanie poznawcze, gdy oceniano je za pomocą długiego, szczegółowego testu, chociaż nie stwierdzono żadnego efektu w badaniach, w których funkcjonowanie poznawcze oceniano za pomocą krótkiego testu przesiewowego (Mini-Mental State Examination, MMSE). Badania, w których stwierdzono korzyści ze stosowania interwencji wielodziedzinowej w większości oferowały trening poznawczy, przez co część efektu mogła wynikać z faktu, że uczestnicy stawali się lepsi w wykonywaniu testów poznawczych, a nie z rzeczywistej poprawy funkcji poznawczych, która byłaby widoczna w życiu codziennym. Efekt był również większy wśród uczestników, którzy obciążeni byli większym ryzykiem genetycznym otępienia (osoby posiadające gen ApoE4). W żadnym z badań nie odnotowano szkodliwych skutków interwencji.

Stwierdziliśmy, że większość badań została dobrze przeprowadzona. Ogólnie rzecz biorąc, wiarygodność danych naukowych była umiarkowana do wysokiej, co oznacza, że jesteśmy umiarkowanie lub bardzo pewni naszych wyników.

Wnioski

Nie znaleziono danych naukowych wskazujących, że interwencje wielodziedzinowe mogą zapobiegać otępieniu, ale mogą mieć niewielki korzystny wpływ na funkcjonowanie poznawcze u osób starszych. Pomiędzy interwencjami istniało jednak wiele różnic i nie można stwierdzić, czy ukierunkowanie na poszczególne czynniki ryzyka lub kombinacje czynników ryzyka może mieć większy efekt, ani na temat tego, jak długo powinny trwać interwencje. Wciąż jeszcze wiele można się dowiedzieć z dalszych badań w tej dziedzinie.