Wprowadzenie

Niektóre choroby zakaźne rozprzestrzeniają się poprzez unoszące się w powietrzu kropelki wydzielin rozprzestrzenionych przez kaszel i kichanie, które mogą zainfekować osoby dotykające skażonej skóry lub powierzchni. Mycie rąk wodą z mydłem może zapobiec rozprzestrzenianiu się tych chorób. Osoby nieposiadające mydła mogą użyć do mycia rąk innych środków, takich jak: popiół, błoto, ziemia z wodą lub bez wody albo sama woda. Czyszczenie rąk popiołem (stałymi pozostałościami po piecach kuchennych i pożarach) może polegać na wycieraniu lub inaktywacji wirusa lub bakterii. Jednak substancje chemiczne zawarte w popiele mogą również uszkodzić skórę.

Jeżeli popiół jest skutecznym środkiem do mycia rąk, może on ograniczyć rozprzestrzenianie się koronawirusa (COVID-19) i innych chorób zakaźnych na obszarach o niskich dochodach, gdzie mydło nie jest powszechnie dostępne.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy wiedzieć czy osoby, które używają popiołu do czyszczenia rąk, są bardziej lub mniej narażone na choroby zakaźne niż osoby, które używają mydła, wody, błota lub ziemi albo niż osoby, które nie czyszczą rąk. Chcieliśmy się również dowiedzieć czy użycie popiołu powoduje niepożądane efekty, takie jak bolesność rąk czy wysypka.

Metody

Poszukiwaliśmy badań, w których skupiano się na myciu rąk popiołem w porównaniu z użyciem mydła, błota, ziemi, samej wody lub z brakiem mycia rąk. Celem odpowiedzi na zadane pytanie włączyliśmy badania, które mogłyby obejmować dorosłych i dzieci, bez ograniczenia geograficznego.

COVID-19 rozprzestrzenia się szybko, więc musieliśmy jak najszybciej odnaleźć odpowiedź na to pytanie. Oznaczało to konieczność skrócenia czasu trwania niektórych etapów tradycyjnego procesu tworzenia przeglądu systematycznego Cochrane. Nie mogliśmy znaleźć pełnych tekstów pięciu potencjalnie istotnych badań, ani też skontaktować się z autorami badań w celu uzyskania dodatkowych informacji. Choć przeszukaliśmy kilka baz danych, być może pominęliśmy niektóre badania. Planujemy zamieścić wszystkie istotne informacje w przyszłej wersji przeglądu.

Wyniki

Zidentyfikowaliśmy 14 badań, w których oceniano użycie popiołu do czyszczenia rąk. Tylko w jednym, niewielkim badaniu bezpośrednio porównywano osoby losowo przydzielone do grup, w których używano popiół albo mydło lub inne środki (badania z randomizacją dostarczają najlepszych danych naukowych). Włączone badania obejmowały osoby w każdym wieku i zostały przeprowadzone głównie w społecznościach wiejskich o niskich dochodach. Sześć badań dostarczyło informacji, które pomogły odpowiedzieć na nasze pytanie.

Do jednego z badań włączono dzieci, które znalazły się w szpitalu z powodu biegunki i porównano je z dziećmi, które nie cierpiały na biegunkę. Autorzy badania skupili się na sposobie mycia rąk w domach tych dzieci. U rodzin, które używały popiołu do czyszczenia rąk stwierdzono podobną liczbę wizyt w szpitalu dziecięcym z powodu biegunki, w porównaniu z rodzinami, które używały mydła.

W innym badaniu analizowano, czy kobiety z nietypowym świądem pochwy lub wydzieliną częściej czyściły ręce popiołem niż kobiety, które nie miały takich objawów. Autorzy stwierdzili, że u kobiet, które używały popiołu i wody do czyszczenia rąk prawdopodobieństwo wystąpienia świądu pochwy lub wydzieliny było takie samo jak u kobiet, które używały mydła.

Cztery badania polegały na pomiarze obecności bakterii na rękach po użyciu popiołu, mydła, wody, błota lub przy braku czyszczenia rąk. Nie mamy pewności co do wpływu stosowania popiołu, w porównaniu z innymi środkami do czyszczenia rąk, na występowanie bakterii na rękach ze względu na to, że w badaniach wykorzystano niewiarygodne metody, a ich wyniki były niejasne.

Żadne z badań nie dostarczyło informacji na temat ciężkości chorób zakaźnych, lub tego czy osoby włączone do badań używały popiołu lub innego środka konsekwentnie, lub liczby zgonów, bądź niepożądanych skutków spowodowanych czyszczeniem rąk przy użyciu popiołu.

Pewność danych naukowych

Nasza pewność (zaufanie) względem odnalezionych danych naukowych była ograniczona, ponieważ znaleźliśmy niewiele badań; natomiast w tych, które znaleźliśmy, używano niewiarygodnych metod i włączano różne grupy uczestników, ponadto w żadnym z badań nie oceniano wiarygodnie, czy u uczestników rozwinęła się infekcja.

Wnioski

Nie mamy pewności czy czyszczenie rąk popiołem - w porównaniu z czyszczeniem rąk mydłem, wodą, błotem, ziemią, czy też z brakiem czyszczenia rąk - zatrzymuje lub ogranicza rozprzestrzenianie się zakażeń wirusowych lub bakteryjnych. Nie wiemy czy czyszczenie rąk popiołem powoduje niepożądane efekty.

Data wyszukiwania danych

Przegląd ten obejmuje dane opublikowane do dnia 26 marca 2020 r.