هدف از انجام این مرور چه بود؟
هدف از این مرور آن بود که بدانیم فنوفیبرات (fenofibrate) از ابتلا به رتینوپاتی ناشی از دیابت (diabetic retinopathy; DR) در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 (T1D) یا نوع 2 (T2D) پیشگیری می‌کند یا خیر، یا در افرادی که قبلا DR داشتند، در مقایسه با دارونما (placebo) یا تحت نظر قرار دادن بیمار، پیشرفت آن را کُند می‌کند یا خیر.
پیام‌های کلیدی
- به‌طور کلی، فنوفیبرات در مقایسه با دارونما احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیشرفت DR ایجاد کرد (شواهد با قطعیت متوسط)
- DR در افراد مبتلا، احتمالا با مصرف فنوفیبرات به کُندی پیشرفت کرد (شواهد با قطعیت متوسط)
- بروز عوارض جانبی در بیماران، اگر چه نادر است، با مصرف فنوفیبرات افزایش می‌یابد (شواهد با قطعیت بالا)
- انجام مطالعات بیشتری مورد نیاز است؛ برای مثال، مطالعاتی که شامل افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باشند، مطالعاتی که دیگر درمان‌هایی را که افراد دریافت کردند در نظر بگیرند، و مهم‌تر از آن، مطالعاتی که شامل پیامدهایی باشند که برای افراد مبتلا به دیابت مهم هستند.
در این مرور چه موضوعی بررسی شد؟
DR، وضعیتی که زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی پشت چشم شما دچار مشکل می‌شوند، یکی از دلایل اصلی از دست دادن بینایی در سراسر جهان و باری (burden) برای جامعه است. پیشگیری از وقوع آن و در صورت وجود، کاهش یا پیشگیری از پیشرفت آن، باید برای حفظ بینایی پیگیری شود. این مرور شواهد را در مورد اینکه فنوفیبرات ممکن است برای این منظور مفید باشد یا خیر (در مقایسه با دارونما یا تحت نظر قرار دادن بیمار) خلاصه کرد.
نتایج اصلی این مرور چه هستند؟
ما دو مطالعه را یافتیم. آنها، در مجموع، شامل 15,313 فرد مبتلا به T2D بودند که به مدت چهار یا پنج سال تحت نظر قرار گرفتند. این مطالعات در ایالات متحده، کانادا، استرالیا، فنلاند و نیوزلند انجام شدند. یکی از آنها توسط دولت، و دیگری توسط صنعت تامین مالی شدند.
برای افراد مبتلا به T2D، زمانی که افراد مبتلا یا غیر مبتلا به DR با هم مورد مطالعه قرار گرفتند، شواهدی با قطعیت متوسط نشان داد که فنوفیبرات در مقایسه با دارونما احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیشرفت DR ایجاد می‌کند. با این حال، زمانی که فقط افراد مبتلا به DR بررسی شدند، شواهد نشان داد که DR آنها هنگام مصرف فنوفیبرات به کُندی پیشرفت کرد. عوارض جانبی جدی نادر بودند، اما خطر وقوع آنها برای کسانی که فنوفیبرات مصرف کردند، افزایش یافت (شواهد با قطعیت بالا).
انجام مطالعات بیشتری در این زمینه لازم است. برای مثال، مطالعاتی که شامل افراد مبتلا به دیابت نوع 1 باشند، و مهم‌تر از آن، مطالعاتی که شامل پیامدهای مهم برای افراد مبتلا به دیابت باشند، مانند تعداد افرادی که دچار تغییر در بینایی یا کاهش بینایی می‌شوند، به رتینوپاتی ناشی از دیابت پرولیفراتیو (رشد رگ‌های خونی جدید) مبتلا می‌شوند، یا نیاز به تزریق درمان‌های ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی یا استروئیدها پیدا می‌کنند. معیارهای کیفیت زندگی مرتبط با سلامت و بینایی، قابلیت پذیرش مداخله درمانی برای افرادی که از آن استفاده می‌کنند، و هزینه‌های درمان نیز باید لحاظ شوند.
این مرور تا چه زمانی به‌روز است؟
نویسندگان این مرور، به جست‌وجوی مطالعات منتشر شده تا 1 فوریه 2022 پرداختند.
شواهد کنونی با قطعیت متوسط نشان می‌دهد که در یک گروه مختلط از افراد با و بدون رتینوپاتی آشکار، که مبتلا به T2D هستند، فنوفیبرات احتمالا موجب تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیشرفت رتینوپاتی ناشی از دیابت می‌شود. با این حال، در افراد مبتلا به رتینوپاتی آشکار که با T2D زندگی می‌کنند، فنوفیبرات احتمالا پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهد.
عوارض جانبی جدی نادر بودند، اما خطر وقوع آنها با استفاده از فنوفیبرات افزایش یافت.
هیچ شواهدی در مورد تاثیر فنوفیبرات در افراد مبتلا به T1D وجود ندارد. انجام مطالعات بیشتری با حجم نمونه بزرگ‌تر و شرکت‌کنندگان مبتلا به T1D مورد نیاز است. آنها باید پیامدهایی را اندازه‌گیری کنند که برای افراد مبتلا به دیابت مهم هستند، مانند تغییر در بینایی، کاهش حدت بینایی 10 حرف ETDRS یا بیشتر، ایجاد رتینوپاتی پرولیفراتیو ناشی از دیابت؛ و به ارزیابی ضرورت استفاده از درمان‌های دیگر، برای مثال تزریق درمان‌های ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی، و استروئیدها بپردازند.
با وجود درمان‌های جدید و بهبود کنترل متابولیک در افراد مبتلا به دیابت، رتینوپاتی ناشی از دیابت (diabetic retinopathy; DR) یکی از دلایل اصلی از دست دادن بینایی در سراسر جهان است. بنابراین، DR برای بیماران، بار (burden) جسمانی و روانی و برای جامعه، بار اقتصادی به شمار می‌آید. پیشگیری از ایجاد و پیشرفت DR یا جلوگیری از وقوع عوارض تهدید کننده بینایی آن ضروری است، و برای نجات بینایی باید پیگیری شود. فنوفیبرات (fenofibrate) ممکن است با معکوس کردن تاثیرات دیابت و کاهش التهاب در شبکیه چشم، هم‌چنین بهبود دیس‌لیپیدمی (dyslipidaemia) و هیپرتری‌گلیسیریدمی (hypertriglyceridaemia)، یک راهبرد مفید برای دستیابی به این هدف باشد.
بررسی مزایا و آسیب‌های مصرف فنوفیبرات برای پیشگیری از ایجاد و پیشرفت رتینوپاتی ناشی از دیابت در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 (T1D) یا نوع 2 (T2D)، در مقایسه با دارونما (placebo) یا تحت نظر قرار دادن بیمار.
پایگاه‌های CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase، و سه پایگاه ثبت کارآزمایی‌ها را جست‌وجو کردیم (فوریه 2022).
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را وارد کردیم که شامل افراد مبتلا به T1D یا T2D بودند، و فنوفیبرات را با دارونما یا با تحت نظر قرار دادن بیمار مقایسه کرده و تاثیر فنوفیبرات را بر ایجاد یا پیشرفت DR (یا هر دو) ارزیابی کردند.
از روش‌های استاندارد کاکرین برای استخراج و آنالیز داده‌ها استفاده کردیم.
پیامد اولیه، پیشرفت DR بود، یک پیامد ترکیبی از 1) بروز رتینوپاتی آشکار برای شرکت‌کنندگانی که در ابتدا DR نداشتند، یا 2) پیشرفت دو یا چند مرحله در مقیاس شدت در مطالعه درمان اولیه رتینوپاتی ناشی از دیابت (Early Treatment Diabetic Retinopathy Study; ETDRS) برای شرکت‌کنندگانی که بر اساس ارزیابی عکس‌های فوندوس استریوسکوپی (stereoscopic) یا غیر استریوسکوپی (یا هر دو)، در طول دوره پیگیری، در ابتدا مبتلا به DR بودند. رتینوپاتی آشکار به صورت وجود هرگونه DR مشاهده شده در عکس‌های فوندوس رنگی استریوسکوپی یا غیر استریوسکوپی تعریف شد.
پیامدهای ثانویه عبارت بودند از بروز رتینوپاتی آشکار، کاهش حدت بینایی شرکت‌کنندگان با کاهش حدت بینایی 10 حرف ETDRS یا بیشتر، رتینوپاتی پرولیفراتیو ناشی از دیابت و ادم ماکولای دیابتی؛ میانگین کیفیت زندگی مرتبط با بینایی، و عوارض جانبی جدی فنوفیبرات.
از رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) برای ارزیابی قطعیت شواهد بهره بردیم.
دو مطالعه و مطالعات فرعی مربوط به چشم (15,313 شرکت‌کننده) را در افراد مبتلا به T2D وارد کردیم. این مطالعات در ایالات متحده، کانادا، استرالیا، فنلاند و نیوزیلند انجام شدند؛ دوره پیگیری آنها چهار تا پنج سال گزارش شد. یکی از آنها توسط دولت، و دیگری توسط صنعت تامین مالی شدند.
فنوفیبرات در مقایسه با دارونما یا تحت نظر قرار دادن بیمار، احتمالا موجب تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در پیشرفت DR (خطر نسبی (RR): 0.86؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.60 تا 1.25؛ 1 مطالعه، 1012 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) در یک جمعیت با و بدون رتینوپاتی آشکار در ابتدای مطالعه می‌شود. افراد بدون ابتلا به رتینوپاتی آشکار در ابتدا، پیشرفتی اندک یا عدم پیشرفت در بیماری داشتند (RR: 1.00؛ 95% CI؛ 0.68 تا 1.47؛ 1 مطالعه، 804 شرکت‌کننده)؛ افراد مبتلا به رتینوپاتی آشکار در ابتدا دریافتند که DR در آنها به کندی پیشرفت می‌کند (RR: 0.21؛ 95% CI؛ 0.06 تا 0.71؛ 1 مطالعه، 208 نفر؛ تست اثر متقابل (interaction): P = 0.02).
فنوفیبرات در مقایسه با دارونما یا تحت نظر قرار دادن بیمار، احتمالا تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در بروز رتینوپاتی آشکار (RR: 0.91؛ 95% CI؛ 0.76 تا 1.09؛ 2 مطالعه، 1631 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط)؛ یا بروز ادم ماکولای ناشی از دیابت (RR: 0.39؛ 95% CI؛ 0.12 تا 1.24؛ 1 مطالعه، 1012 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) ایجاد کرد.
استفاده از فنوفیبرات عوارض جانبی شدید را افزایش داد (RR: 1.55؛ 95% CI؛ 1.05 تا 2.27؛ 2 مطالعه، 15,313 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بالا).
مطالعات، گزارشی را از بروز کاهش حدت بینایی 10 حرف ETDRS یا بیشتر، بروز رتینوپاتی پرولیفراتیو ناشی از دیابت، یا میانگین کیفیت زندگی مرتبط با بینایی ارائه نکردند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.