Najważniejsze informacje

• W porównaniu z placebo (tabletką obojętną), metotreksat (lek stosowany w leczeniu lub spowalnianiu postępowania zapalenia stawów) może spowodować, że u większej liczby dzieci i młodych osób nastąpi złagodzenie nasilenia objawów po 6 miesiącach, przy niewielkim lub żadnym wpływie na natężenie bólu, samopoczucie, ryzyko poważnych działań niepożądanych lub liczbę osób, które przerwały leczenie (zrezygnowały) z powodu skutków ubocznych.
• W porównaniu z niestosowaniem metotreksatu, stosowanie tego leku może przynieść podobne korzyści i szkody u dzieci i młodzieży z oligoartretyzmem (rodzajem zapalenia stawów obejmującym <5 stawów) po 12 miesiącach, gdy stosuje się go łącznie z dostawowymi glikokortykosteroidami (GKS), a także może mieć niewielki lub żaden wpływ na odsetek remisji lub rezygnacji z leczenia z powodu skutków ubocznych.
• Stosowanie metotreksatu może przynieść podobne korzyści i szkody jak stosowanie leflunomidu (alternatywnego leku przeciwzapalnego na zapalenie stawów) u dzieci i młodzieży po 4 miesiącach, może mieć niewielki lub żaden wpływ na poprawę w zakresie nasilenia objawów, funkcjonowania, samopoczucia, a także na ryzyko ciężkich działań niepożądanych lub odstawienia leku z powodu skutków ubocznych.

Czym jest młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów?

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS) jest najczęstszą chorobą reumatyczną wieku dziecięcego, podczas której układ odpornościowy, który w normalnych warunkach zwalcza zakażenie, atakuje wyściółkę stawów, powodując ich obrzęk, sztywność i bolesność.

Jak leczy się młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów?

MIZS leczy się za pomocą grupy leków zwanych lekami przeciwreumatycznymi modyfikującymi przebieg choroby (ang. disease-modifying antirheumatic drugs , DMARD), które mogą pomóc w zapobieganiu uszkodzeniom stawów oraz łagodzeniu bólu i sztywności. Metotreksat jest najczęściej stosowanym DMARD. Inne metody leczenia obejmują stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz GKS.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy się dowiedzieć, czy stosowanie metotreksatu było lepsze niż niestosowanie leczenia, stosowanie placebo (tabletki obojętnej) albo alternatywnych leków z grupy DMARD, pod względem łagodzenia nasilenia objawów (tkliwości i obrzęku stawów), natężenia bólu, a także poprawy funkcjonowania i samopoczucia. Chcieliśmy się również dowiedzieć, czy stosowanie metotreksatu wiąże się z jakimikolwiek poważnymi skutkami niepożądanymi lub czy istnieje ryzyko, że pacjenci przestaną stosować metotreksat ze względu na skutki uboczne.

Co zrobiliśmy?

Szukaliśmy badań porównujących metotreksat z placebo lub alternatywnymi lekami z grupy DMARD u dzieci i młodzieży chorych na MIZS.

Co udało się nam ustalić?

Jest to aktualizacja przeglądu Cochrane opublikowanego po raz pierwszy w 2001 roku. Uwzględniliśmy 5 badań, w których łącznie wzięło udział 575 uczestników. W 3 badaniach metotreksat porównywano z placebo, w 1 badaniu metotreksat w skojarzeniu z GKS podawanymi do stawu porównywano z samą terapią GKS dostawowymi, a w 1 badaniu metotreksat porównywano z alternatywnym lekiem z grupy DMARD (leflunomidem). Badania przeprowadzono w Australii, w Austrii, w Kanadzie, w Danii, w Finlandii, we Francji, w Niemczech, w Indiach, we Włoszech, w Holandii, w Nowej Zelandii, w krajach byłego Związku Radzieckiego, w Hiszpanii, w Szwajcarii, w Wielkiej Brytanii i w USA.

Metotreksat w porównaniu z placebo

Stosowanie metotreksatu w porównaniu z placebo może zwiększać prawdopodobieństwo złagodzenia nasilenia objawów, ale może mieć niewielki lub żaden wpływ na natężenie bólu i samopoczucie w okresie do 6 miesięcy. W badaniach poprawę w zakresie nasilenia objawów (liczba bolesnych lub obrzękniętych stawów i inne wyniki, takie jak natężenie bólu i stopień niepełnosprawności) oceniano za pomocą złożonego wskaźnika. Po 6 miesiącach 40% uczestników stosujących metotreksat i 24% uczestników otrzymujących placebo zgłosiło poprawę w zakresie nasilenia objawów. Po 6 miesiącach 49% uczestników stosujących metotreksat i 40% uczestników otrzymujących placebo zgłosiło sukces leczenia. W badaniach natężenie bólu oceniano w skali od 0 do 100 (gdzie 0 oznaczało brak bólu). Po 6 miesiącach zgłaszane natężenie bólu było o 12,6 punktu mniejsze w grupie leczonych metotreksatem i o 11,5 punktu mniejsze w grupie placebo.

Może występować niewielka lub żadna różnica pomiędzy metotreksatem i placebo pod względem ryzyka wystąpienia poważnych działań niepożądanych lub odsetka rezygnacji z leczenia z powodu skutków ubocznych w okresie do 6 miesięcy. Poważne działania niepożądane obejmowały niezamierzone przedawkowanie w grupie metotreksatu i silny ból brzucha w grupie placebo. Poważne działania niepożądane wystąpiły u mniej niż 1% dzieci i młodzieży otrzymujących metotreksat, w porównaniu z 1,4% osób otrzymujących placebo. W grupie placebo nie odnotowano rezygnacji z leczenia z powodu skutków ubocznych, a w grupie otrzymującej metotreksat odnotowano 6 takich przypadków.

W żadnym z badań nie oceniano funkcjonowania, ani liczby uczestników z klinicznie nieaktywną chorobą.

Pozostałe porównania

Wyniki pojedynczych badań wykazują, że metotreksat może nie przynosić żadnych dodatkowych korzyści gdy stosuje się go łącznie z dostawowymi GKS, lub w porównaniu z leflunomidem.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?

Mamy niewielkie zaufanie co do danych naukowych, ponieważ efekt terapeutyczny metotreksatu mógł zostać niedoszacowany ze względu na nieoptymalne dawkowanie, małą liczbę zdarzeń i małą liczbę uczestników badań klinicznych. Nie mamy pewności co do ryzyka wystąpienia poważnych działań niepożądanych i skutków ubocznych prowadzących do zaprzestania leczenia, ze względu na bardzo małą liczbę zdarzeń.

Nie porównywano różnych sposobów podawania metotreksatu (np. tabletki, zastrzyki), ani różnych dawek metotreksatu.

Jak aktualne są przedstawione dane naukowe?

Dane są aktualne do dnia 1 lutego 2023 r.