Kluczowe informacje

- W przypadku osób z łagodnym i umiarkowanym otępieniem, stymulacja poznawcza prawdopodobnie przynosi niewielkie korzyści w zakresie poprawy funkcji poznawczych (ogólnej zdolności do myślenia i zapamiętywania).

- Stwierdziliśmy szereg innych prawdopodobnych korzyści, w tym poprawę samopoczucia, nastroju i zdolności do wykonywania codziennych czynności, ale korzyści były ogólnie niewielkie i, zwłaszcza w przypadku zdolności poznawczych i samopoczucia, znacznie różniły się między badaniami.

- W większości badań oceniano grupową stymulację poznawczą. W przyszłych badaniach należy spróbować wyjaśnić efekty indywidualnej stymulacji poznawczej, ocenić, jak często powinny odbywać się sesje grupowe, aby uzyskać najlepszy efekt oraz określić, kto odnosi największe korzyści ze stymulacji poznawczej.

Czym jest otępienie?

Otępienie (demencja) to ogólny termin określający liczne zaburzenia pracy mózgu. Najczęstszym z nich jest choroba Alzheimera. Na demencję mogą zachorować osoby w każdym wieku, ale najczęściej występuje ona w późniejszym okresie życia. Osoby z otępieniem na ogół doświadczają pogorszenia zdolności poznawczych, co może uszkodzić ich pamięć, myślenie, mowę oraz umiejętności praktyczne. Problemy te zazwyczaj pogłębiają się z czasem i mogą prowadzić do izolacji, zdenerwowania i niepokoju u chorych oraz osób zapewniających im opiekę i wsparcie.

Stymulacja poznawcza

Stymulacja poznawcza (ang. cognitive stimulation, CS) jest formą ćwiczeń umysłowych opracowanych specjalnie po to, by pomóc chorym z otępieniem. Obejmuje szeroki zakres działań mających na celu ogólne pobudzenie myślenia i pamięci, w tym rozmowy o przeszłych i obecnych wydarzeniach oraz interesujących tematach, gry słowne, łamigłówki, muzykoterapię i kreatywne działania praktyczne. Zazwyczaj działania te prowadzone są przez przeszkolony personel, pracujący z małą grupą osób z demencją przez około 45 minut 2 x w tygodniu, ale można je również prowadzić indywidualnie. Dzięki niektórym programom przeszkolono opiekunów rodzinnych w zakresie zapewnienia CS swojemu krewnemu.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy CS była lepszym rozwiązaniem dla osób z otępieniem niż zwykła opieka lub nieustrukturyzowane działania społeczne w celu poprawy:

- funkcji poznawczych (w tym pamięci, myślenia i zdolności językowych)

- dobrego samopoczucia i nastroju

- zdolności do wykonywania codziennych umiejętności

- niepokoju i zdenerwowania osób z otępieniem i/lub ich opiekunów

Chcieliśmy również dowiedzieć się, czy opiekunowie rodzinni doświadczyli jakichkolwiek zmian związanych z otrzymaniem CS przez chorego z otępieniem lub czy wystąpiły jakieś niepożądane efekty.

Co zrobiliśmy?
Szukaliśmy badań, które dotyczyły grupowej lub indywidualnej CS, w porównaniu ze zwykłą opieką lub nieustrukturyzowaną aktywnością społeczną u osób z demencją.

Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki badań oraz oceniliśmy nasze zaufanie co do wiarygodności wyników, opierając się na czynnikach takich jak metodologia badań i liczba uczestników.

Czego się dowiedzieliśmy?

Znaleźliśmy 37 badań z udziałem 2766 uczestników z łagodną lub umiarkowaną demencją w wieku śr. 79 lat. W największym badaniu wzięło udział 356 uczestników, w najmniejszym 13. Badania przeprowadzono w 17 krajach z 5 kontynentów, najwięcej w Europie. Mniej niż połowa (16) obejmowała uczestników mieszkających w domach opieki lub szpitalach. Czas trwania badań wahał się od 4 tygodni do 2 lat. Liczba sesji w tygodniu wahała się od 1 do 6. Całkowita liczba sesji wynosiła od 8 do 520. Większość badań trwała około 10 tygodni, podczas których odbyło się około 20 sesji. Większość badań oferowała CS w grupach, jedynie w 8 badaniach oceniano CS prowadzoną indywidualnie.

Głównie wyniki

Nie zaobserwowano żadnych niepożądanych skutków ubocznych. Stwierdziliśmy, że CS prawdopodobnie przynosi niewielkie korzyści w zakresie poprawy funkcji poznawczych pod koniec cyklu sesji, w porównaniu ze zwykłą opieką/nieustrukturyzowanymi zajęciami. Korzyści te odpowiadają w przybliżeniu 6-miesięcznemu opóźnieniu pogorszenia funkcji poznawczych, którego zwykle oczekuje się w przypadku demencji o nasileniu łagodnym do umiarkowanego. Znaleźliśmy wstępne dane sugerujące, że korzyści poznawcze były większe, gdy sesje grupowe odbywały się ≥2 x w tygodniu (a nie 1 x tydzień) oraz że korzyści były większe w badaniach, w których demencja uczestników na początku była łagodna.

Stwierdziliśmy również, że uczestnicy poprawili się w zakresie komunikacji i interakcji społecznych oraz wykazali niewielką poprawę w zakresie zdolności do wykonywania codziennych czynności i w subiektywnej ocenie nastroju. Prawdopodobnie nastąpiła również niewielka poprawa samopoczucia uczestników i doświadczeń, które są denerwujące i niepokojące dla osób z demencją i opiekunów. Stwierdziliśmy, że CS prawdopodobnie w niewielkim lub żadnym stopniu nie wpłynęła na nastrój lub niepokój opiekunów.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?

Nasze zaufanie do danych naukowych jest tylko umiarkowane z powodu obaw dotyczących różnic w wynikach między badaniami. Nie możemy być pewni dokładnych przyczyn tych różnic, ale zauważyliśmy, że badania różniły się między sobą:

• sposobem prowadzenia CS (indywidualnie, w grupach, z wykorzystaniem aplikacji) oraz uwzględnionym programem działań

• tym, kto realizował program (przeszkoleni specjaliści, pracownicy opieki, opiekunowie rodzinni)

• częstotliwością sesji (od 1 do 5 x tydzień)

• czasem trwania programu (od 4 tygodni do 1 lub 2 lat)

• rodzajem/rodzajami demencji, którą zdiagnozowano u uczestników, oraz stopniem jej zaawansowania

• tym, czy uczestnicy mieszkali w domach opieki i szpitalach czy we własnych domach

Nie byliśmy w stanie zbadać tak wielu przyczyn potencjalnych różnic, jak byłoby to pożądane, ze względu na stosunkowo niewielką liczbę badań odzwierciedlających każdy aspekt.

Jak aktualne są te dane naukowe?

Niniejszy przegląd stanowi aktualizację naszego poprzedniego przeglądu z 2012 roku, a dane naukowe są aktualne do marca 2022 roku.