Główne zagadnienia

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) online jest najczęściej stosowaną zdalną terapią psychologiczną. Może zmniejszyć natężenie bólu i niepełnosprawność u osób doświadczających przewlekłego bólu.

• Z powodu ograniczonych danych naukowych oraz często ograniczonej ich jakości, w dużej mierze nie jest jasne, czy zdalne terapie psychologiczne poprawiają jakość życia lub wywołują szkodliwe efekty.

• Potrzebujemy więcej lepszej jakości badań nad zdalnymi terapiami psychologicznymi. Przyszłe badania powinny obejmować szerszy zakres technologii i terapii oraz koncentrować się na możliwych niepożądanych skutkach.

Dlaczego warto rozważyć zdalne terapie psychologiczne w leczeniu przewlekłego bólu?

Ból przewlekły to ból trwający ≥3 miesiące. Jest to powszechne doznanie, które może znacząco wpłynąć na codzienne życie i samopoczucie danej osoby. Stwierdzono, że terapie psychologiczne poprawiają nastrój i niesprawność związaną z bólem. Najpopularniejszym podejściem psychologicznym, wspierającym leczenie objawów w przypadku przewlekłego bólu, jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) koncentrująca się na zależnościach między sposobem myślenia, uczuciami i działaniami w procesie leczenia objawów.

Niestety dostęp do typowych terapii psychologicznych może być utrudniony. Liczba wykwalifikowanych pracowników służby zdrowia świadczących usługi psychologiczne jest ograniczona, jednocześnie pacjenci mogą mieć fizyczną trudność dotarcia do odpowiednich placówek. Technologie (jak smartfony, komputery i Internet) proponują pacjentom nowe metody korzystania z terapii psychologicznych bezpośrednio w ich codzienności i bez udziału pracownika służby zdrowia. To podejście (zdalne) może pomóc uzyskać dostęp do terapii znacznie większej liczbie osób.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy zdalne terapie psychologiczne:

• wspomagają zmniejszenie natężenia bólu, niesprawności i czy wpływają na poprawę jakości życia i ogólnego samopoczucia;

• powodują niezamierzone, szkodliwe efekty.

Co zrobiliśmy?

Szukaliśmy badań, w których porównywano zdalne terapie psychologiczne ze standardową opieką lub terapiami niepsychologicznymi (takimi jak edukacja na temat bólu). Wzięliśmy pod uwagę wyniki badań pod koniec leczenia oraz do 1 roku po jego zakończeniu.

Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki badań oraz oceniliśmy ich wiarygodność, opierając się na czynnikach takich jak metodologia i skala badań.

Co znaleźliśmy?

Odnaleźliśmy 32 badania, które objęły 4924 osoby z różnymi, przewlekłymi stanami bólowymi, takimi jak ból pleców, choroba zwyrodnieniowa stawów, fibromialgia i reumatoidalne zapalenie stawów. Wiek badanych wahał się od 24 do 67 lat. U osób badanych po zakończeniu leczenia obserwacja trwała od 3 do 12 miesięcy, nie uwzględniano wyników zebranych po upływie 12 miesięcy. Badania uwzględnione w przeglądzie przeprowadzono w 11 krajach, z czego ponad połowę w Szwecji (9), USA (6) i Australii (5). Za wyjątkiem jednego badania, w którym nie podano źródła finansowania, reszta badań opłacana była z grantów rządowych lub z pomocą funduszy organizacji charytatywnych.

W badaniach analizowano metody leczenia oparte na podejściu CBT (25 badań) oraz terapii akceptacji i zaangażowania (ACT; 7 badań). Jedno z badań nad CBT obejmowało dodatkową grupę, która otrzymała interwencję z zakresu psychologii pozytywnej. Wszystkie terapie prowadzono online, za wyjątkiem jednego badania wykorzystującego aplikację na smartfony.

Głównie wyniki

Nasze wyniki odnoszą się tylko do terapii prowadzonej przez Internet, ze względu na brak alternatywnych form badań zdalnych.

• W porównaniu z typowym leczeniem (tj. ze standardowo dostępnym wsparciem), CBT prowadzona online prawdopodobnie przyczynia się do zmniejszenia natężenia bólu i może nieznacznie zmniejszyć niepełnosprawność. Nie jest pewne, czy CBT online poprawia jakość życia lub czy powoduje niezamierzone, szkodliwe efekty.

• W porównaniu z niepsychologicznymi metodami leczenia bólu (np. edukacją, internetowymi forami dyskusyjnymi), prowadzenie CBT online prawdopodobnie w sposób nieznaczny wpływa na zmniejszenie odczuwanego bólu. Jednak prawdopodobnie nie ma to większego wpływu na jakość życia, może mieć niewielki lub żaden wpływ na niepełnosprawność. Nie jest również pewne, czy powoduje niezamierzone, szkodliwe efekty.

• Korzyści z CBT prowadzonej online w porównaniu ze standardowym leczeniem prawdopodobnie nie będą już zauważalne po 3–12 miesiącach od zakończenia terapii. Nie wiemy, czy ten wniosek dotyczy również leczenia niepsychologicznego, ponieważ jego efekty również nie są jasne.

Nie ma pewności, czy inne terapie psychologiczne (takie jak ACT) prowadzą do poprawy, ponieważ ogólnie nie uzyskano jasności co do otrzymanych wyników.

Jakie są ograniczenia zgromadzonych danych naukowych?

Mamy umiarkowaną pewność co do tego, że natężenie bólu pod koniec leczenia można zmniejszyć dzięki CBT prowadzonej online, jednak poprawa ta nie występuje już w okresie 3 do 12 miesięcy później. Ponadto mamy umiarkowaną pewność, że nie ma żadnych korzyści z prowadzenia CBT online w zakresie niepełnosprawności i jakości życia w okresie obserwacji. Mamy niewielkie lub bardzo małe zaufanie do naszych ustaleń dotyczących ACT.

Na zmniejszenie zaufania do wyników naszych badań miały wpływ 3 główne czynniki. Przede wszystkim niektóre z badań prowadzone były na bardzo małą skalę lub ich liczba nie była wystarczająca, aby mieć pewność co do ich wyników. Ponadto w przypadku niewielkiej liczby badań mających wpływ na wyniki, dane naukowe nie obejmowały szeregu stanów bólowych. W związku z tym nie możemy założyć, że wyniki te byłyby takie same dla wszystkich rodzajów bólu przewlekłego. Wreszcie wyniki czasami okazywały się niespójne w poszczególnych badaniach.

Jak aktualne są te dane naukowe?

Dane naukowe są aktualne do 29 czerwca 2022 r