Kluczowe informacje

• Repelenty do stosowania miejscowego mogą nieznacznie zmniejszać liczbę nowych zakażeń i rozpowszechnienie malarii wywoływanej przez Plasmodium falciparum .

• Zmiany te wydają się być szczególnie ważne w populacjach wysokiego ryzyka, zwłaszcza wśród uchodźców mieszkających w obozach, gdzie inne możliwości prewencji są mniej dostępne.

• Miejscowo stosowane repelenty mogą mieć niewielki wpływ, lub nie mieć go wcale, na rozpowszechnienie i nowe przypadki malarii w miejscach, gdzie powszechnie dostępne są moskitiery nasączone środkami owadobójczymi i inne możliwości kontroli przenoszenia malarii.

Czym jest malaria?

Malaria jest chorobą wywoływaną przez co najmniej pięć gatunków pasożytów z rodzaju Plasmodium , która przenoszona jest poprzez ukąszenie komarów z rodzaju Anopheles . Dotyka ona regularnie mieszkańców tropikalnych obszarów Ameryki Środkowej i Południowej, Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, a w szczególności Afryki. W 2021 r. odnotowano ponad 247 milionów przypadków malarii i 619 000 zgonów, głównie w Afryce. Choroba wpływa na funkcjonowanie czerwonych krwinek, odpowiedzialnych za transport tlenu w organizmie. Najczęściej malaria powoduje gorączkę, apatię (złe samopoczucie) i inne łagodne objawy. Jednak u niektórych osób może dojść do powikłań, które wiążą się z poważnym zmniejszeniem liczby czerwonych krwinek w organizmie oraz zaburzeniami działania wątroby, mózgu i innych narządów.

W leczeniu malarii można stosować różne, zazwyczaj skuteczne, leki. Niektóre metody zapobiegające ukąszeniom komarów, takie jak moskitiery nasączone środkami owadobójczymi, mogą chronić przed zachorowaniem i zmniejszyć liczbę przypadków na całym świecie. Jednak większość z tych metod jest ukierunkowana na komary żywiące się w pomieszczeniach i żerujące na ludziach. Są one mniej skuteczne przeciwko gatunkom żerującym na zewnątrz, więc nie eliminują choroby.

Jaki był cel przeglądu?

Celem przeglądu Cochrane była ocena, czy stosowane miejscowo środki odstraszające owady (substancje stosowane na skórę w celu zapobiegania ukąszeniom komarów) mogą zapobiegać malarii u osób mieszkających w regionach, w których choroba ta występuje regularnie. Byliśmy szczególnie zainteresowani ich skutecznością wśród osób, które mogą nie uzyskać odpowiedniej ochroniony przy użyciu innych, częściej stosowanych środków zapobiegawczych.

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy stosowane miejscowo repelenty były lepsze od placebo lub od braku jakiejkolwiek interwencji w zakresie zmniejszenia dwóch wskaźników przenoszenia malarii:

• zapadalności malarii (liczby nowych zachorowań w danym okresie);

• częstości występowania malarii (liczby wszystkich zachorowań w danym momencie).

Chcieliśmy również uzyskać informację, czy miejscowo stosowane repelenty powodowały jakiekolwiek zdarzenia niepożądane u osób je stosujących.

Co zrobiliśmy w tym celu?

Przeszukaliśmy istniejącą literaturę w poszukiwaniu badań, w których porównano działanie repelentów stosowanych miejscowo (samych lub w połączeniu z innymi metodami zapobiegania ukąszeniom komarów) z placebo lub z brakiem interwencji. Porównaliśmy i podsumowaliśmy wyniki włączonych badań i oceniliśmy stopień naszego zaufania do otrzymanych danych naukowych, w oparciu o metody zastosowane w każdym z nich.

Co udało się nam ustalić?

Uwzględniliśmy łącznie 8 badań, w których brało udział ponad 60 000 osób. Badania przeprowadzono na obszarach o niskiej transmisji malarii, głównie w Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Południowej.

Oceniane repelenty do stosowania miejscowego obejmowały płyny, mydła i kosmetyki. Znaleźliśmy dane naukowe sugerujące, że stosowane miejscowo repelenty mogą nieznacznie zmniejszyć zapadalność i częstość występowania malarii wywołanej przez P falciparum w miejscach, w których inne metody zapobiegania ukąszeniom komarów nie są dostępne. Mimo to odnalezione wyniki sugerują, że repelenty prawdopodobnie wiążą się z niewielką zmianą, lub jej brakiem, na obszarach, gdzie takie metody są już powszechnie stosowane. Repelenty do stosowania miejscowego są uważane za bezpieczne, a częstość występowania zdarzeń niepożądanych była bardzo niska.

Jakie są ograniczenia prezentowanych dowodów naukowych?

Korzyści z miejscowego stosowania repelentów były szczególnie widoczne wśród uchodźców. Jednak niedociągnięcia w projektach włączonych badań nie pozwoliły nam na uogólnienie tych obserwacji na inne sytuacje. Uwzględniliśmy wyłącznie przypadki malarii wywołanej przez pasożyta P falciparum. Zdajemy sobie również sprawę, że w badaniach w różny sposób mierzono i zgłaszano przestrzeganie zaleceń dotyczących poprawności aplikacji repelentu, dlatego często nie wiedzieliśmy, czy uczestnicy rzeczywiście stosowali go zgodnie z zaleceniami.

Jak aktualny jest ten przegląd?

Dane naukowe są aktualne do 11 stycznia 2023 roku.