ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
ما می‌خواستیم بدانیم که کدام مطالعات پیرامون رایج‌ترین واکسن‌های کووید-19 در زیر-گروه‌های آسیب‌پذیر از بیماران منتشر شده، و کدام پیامدها گزارش شدند (به عنوان مثال، نتایج اثربخشی، بی‌خطری (safety)، یا پاسخ ایمنی)، تا درباره مرتبط‌ترین سوالات در مرورهای سیستماتیک اثربخشی بیشتر (ترکیب منابع علمی پزشکی) تصمیم بگیریم و به آنها پاسخ دهیم.
ما چه کردیم؟
بانک‌های اطلاعاتی پزشکی و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌ها را برای یافتن مطالعات درباره واکسن‌های کووید-19 جست‌وجو کردیم که برای استفاده در اتحادیه اروپا مجوز دریافت کرده (تائید شده توسط آژانس دارویی اروپا (EMA)) و واکسن‌هایی که در زمان جست‌وجوی ما در حداقل 10 کشور در سراسر جهان تائید شده بودند.
مطالعات انجام شده را با حداقل 100 شرکت‌کننده در مورد بیماری‌های همراه (کوموربیدیتی‌ها) وارد کردیم که می‌توانند واکنش ایمنی را به واکسیناسیون کاهش دهند؛ آنها می‌توانستند شامل افرادی از هر سن، جنس، قومیت یا کشوری بوده باشند.
مطالعات انجام شده را روی جمعیت عمومی و غیر از واکسن‌های کووید-19 و زیر-گروه‌های از پیش انتخاب شده حذف کردیم.
پس از یافتن مطالعات، واکسن‌ها را به گروه‌های زیر دسته‌بندی کردیم: واکسن‌های کووید-19 تائید شده توسط EMA، دیگر واکسن‌های کووید-19، و طرح‌هایی با واکسن‌های مختلف کووید-19. نتایج را در یک نقشه تعاملی آنلاین خلاصه کردیم. پیامدهای مطالعه، کشوری که مطالعه در آنجا انجام شد، جمعیت مورد مطالعه، طراحی مطالعه، و جمعیت آسیب‌پذیر را ترسیم کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 318 مطالعه را وارد کردیم. بیشتر مطالعات در کشورهایی با سطح درآمد بالا یا شرایطی با منابع و امکانات بالا انجام شدند. ما دریافتیم که بدخیمی‌های خونی (سرطان‌هایی که بر خون، مغز استخوان و غدد لنفاوی تاثیر می‌گذارند) و تومورهای تو-پُر (solid) در بسیاری از مطالعات مورد بررسی قرار گرفتند، و به دنبال آن افرادی که دیالیز و پیوند کلیه دریافت کردند، افراد مبتلا به بیماری‌های روماتیسمی، و غیره قرار داشتند. سی-یک مطالعه شامل زنان باردار یا شیرده بودند. اغلب مطالعات واکسن‌های mRNA (N = 283 و N = 153 برای BNT162b2 و mRNA-1273) را در دو دوز مورد بررسی قرار داده، و واکسن‌های تائید شده توسط EMA بیشتر از دیگر واکسن‌ها و طرح‌هایی با واکسن‌های مختلف کووید-19 تجویز شدند.
پیامدهای مربوط به ایمنی‌زایی (نحوه عملکرد یک واکسن یا توانایی آن برای تحریک ساخت آنتی‌بادی‌ها)، به ویژه وجود یا عدم وجود آنتی‌بادی در خون بیماران یا تخمین مقدار این آنتی‌بادی‌ها، شایع‌ترین پیامد گزارش شده در بیش از 170 مطالعه برای هر یک از آنها بودند. علاوه بر این، عوارض جانبی اغلب مورد ارزیابی قرار گرفتند (N = 126 مطالعه)، در حالی که عفونت SARS-CoV-2 فقط در 80 مطالعه گزارش شد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
با توجه به پیشرفت سریع همه‌گیری، چشم‌انداز تحقیقات ممکن است تغییر کرده باشد. واریانت جدیدتر Omicron به نوع غالب تبدیل شده، و واکسن جدیدی که توسط EMA تائید شده توسط جست‌وجوی ما پوشش داده نمی‌شود.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا دسامبر 2021 به‌روز است.
مراحل بعدی چه هستند؟
بر اساس بررسی اجمالی این مطالعه، تصمیم گرفته‌ایم دو مرور سیستماتیک مفصل را در مورد بدخیمی‌های خونی و دریافت‌کنندگان پیوند کلیه انجام دهیم.
تا 6 دسامبر 2021، اکثر مطالعات داده‌های مربوط به واکسن‌های mRNA را که به صورت طرح‌های واکسیناسیون استاندارد (دو دوز با فاصله تقریبا چهار تا هشت هفته) تجویز شدند، بررسی کردند که در مورد پارامترهای ایمنی‌زایی یا عوارض جانبی گزارش می‌شوند. پیامدهای بالینی کمتر گزارش شدند، و اغلب به عنوان یک پیامد ثانویه در مطالعات تبدیل سرمی یا تیتر ایمونوگلوبولین ارائه شدند. همانطور که در این مرور دامنه اطلاع‌رسانی شد، در حال حاضر دو مطالعه مروری اثربخشی (روی بدخیمی‌های خونی و دریافت‌کنندگان پیوند کلیه) در حال انجام هستند.
چندین واکسن SARS-CoV-2 کارآیی بالای خود را از نظر محافظت در برابر کووید-19 شدید نشان داده‌اند. با این حال، بیمارانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، پاسخ ایمنی ضعیف‌تر و با پایداری کمتر نسبت به واکسیناسیون ایجاد می‌کنند. پاسخ ایمنی قوی ممکن است همیشه به معنای منفعت بالینی نباشد، بنابراین سنتز شواهد در مورد طرح‌ها و انواع واکسیناسیون اصلاح‌شده در این زیر-گروه‌های جمعیت عمومی برای هدایت تصمیمات سلامت مهم است. از آنجا که منابع علمی مربوط به واکسن‌های کووید-19 همچنان در حال گسترش است، هدف ما آن بود که دامنه منابع علمی مربوط به چندین زیر-گروه را گسترش دهیم تا متعاقبا درباره مرتبط‌ترین سوالات تحقیقاتی که باید با مرورهای سیستماتیک به آنها پاسخ داده شود، تصمیم‌گیری کنیم.
ارائه یک بررسی اجمالی از در دسترس بودن منابع علمی موجود در مورد پاسخ ایمنی و پیامدهای بالینی طولانی-مدت پس از واکسیناسیون کووید-19، و ترسیم این شواهد با توجه به جمعیت‌های مورد بررسی، واکسن‌های خاص، پارامترهای ایمنی، و روش آنها برای تعیین پیامدهای مرتبط طولانی-مدت و در دسترس بودن نقشه راه میان واکنش ایمنی و پیامدهای مرتبط.
در تاریخ 6 دسامبر 2021، پایگاه ثبت مطالعات کووید-19 در کاکرین، Web of Science Core Collection و منابع علمی جهانی کووید-19 سازمان جهانی بهداشت را در مورد بیماری کروناویروس جست‌وجو کردیم.
مطالعاتی را وارد کردیم که نتایج پیامدهای ایمنی را پس از واکسیناسیون با BNT162b2؛ mRNA-1273؛ AZD1222؛ Ad26.COV2.S؛ Sputnik V یا Sputnik Light؛ BBIBP-CorV؛ یا CoronaVac روی زیر-گروه‌های آسیب‌پذیر از پیش تعریف‌شده مانند افراد مبتلا به بدخیمی، افرادی که تحت درمان جایگزینی کلیه قرار گرفته، و افراد مبتلا به اختلالات ایمنی، هم‌چنین زنان باردار و شیرده، و کودکان، منتشر کردند. مطالعات در صورتی وارد شدند که حداقل 100 شرکت‌کننده داشتند (بدون در نظر گرفتن گروه‌های کنترل سالم)؛ مطالعات موردی (case studies) و سری موارد (case series) را حذف کردیم.
داده‌ها را مستقلا و به صورت تکراری در یک فرم آنلاین استخراج اطلاعات وارد کردیم. داده‌ها به صورت جداول و در قالب نقشه‌های آنلاین برای نشان دادن فراوانی مطالعات برای هر مورد نشان داده شدند. داده‌ها را بر اساس طراحی مطالعه، کشور مبدا فرد شرکت‌کننده، زیر-گروه بیماری‌های همراه بیمار، مداخله، حوزه‌های پیامد (بالینی، بی‌خطری، ایمنی‌زایی (immunogenicity)) و پیامدها ترسیم کردیم.
از 25,452 رکورد شناسایی شده، 318 مطالعه با مجموع بیش از 5 میلیون شرکت کننده، معیارهای واجد شرایط را برآورده کرده و در مرور وارد شدند. شرکت‌کنندگان عمدتا از کشورهایی با درآمد بالا بین ژانویه 2020 و 31 اکتبر 2021 (282/318) وارد شدند؛ اکثر مطالعات شامل شرکت‌کنندگان بزرگسال بودند (297/318).
بدخیمی‌های خونی شایع‌ترین گروه کوموربیدیتی مورد بررسی بودند (N = 54)، پس از آن تومورهای تو-پُر (solid) (N = 47)، دیالیز (N = 48)، پیوند کلیه (N = 43)، و بیماری‌های روماتیسمی (به ترتیب، N = 28؛ N = 17؛ و N = 15 برای بیماری‌های مختلط، مالتیپل اسکلروزیس و بیماری التهابی روده) قرار گرفتند. سی-یک مطالعه شامل زنان باردار یا شیرده بودند.
رایج‌ترین واکسن تزریق‌شده BNT162b2 (N = 283) و پس از آن mRNA-1273 (N = 153)؛ AZD1222 (N = 66)؛ Ad26.COV2.S (N = 42)؛ BBIBP-CorV (N = 15) ؛ CoronaVac (N = 14) و Sputnik V (N = 5؛ هیچ مطالعه‌ای برای Sputnik Light شناسایی نشد) قرار داشتند. اکثر مطالعات پیامدها را پس از انجام واکسیناسیون منظم گزارش کردند.
اکثر مطالعات روی پیامدهای ایمنی‌زایی، به ویژه تبدیل سرمی (seroconversion) مبتنی بر مقادیر اتصال آنتی‌بادی و تیترهای ایمونوگلوبولین G؛ (IgG) متمرکز بودند (به ترتیب N = 179 و N = 175). عوارض جانبی و عوارض جانبی جدی در 126 و 54 مطالعه گزارش شدند، در حالی که عفونت SARS-CoV-2 صرف‌نظر از شدت آن در 80 مطالعه گزارش شد. مورتالیتی ناشی از عفونت SARS-CoV-2 در 36 مطالعه گزارش شد.
لطفا برای دستیابی به اطلاعات دقیق‌تر به نقشه‌های شکاف شواهد (evidence gap maps) مراجعه کنید.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.