Kluczowe informacje

• Terapie psychospołeczne zmniejszają liczbę osób z zaburzeniami związanymi z używaniem środków pobudzających (stymulantów), które rezygnują przedwcześnie z leczenia i prawdopodobnie wydłużają okres abstynencji od tych środków, w porównaniu z niestosowaniem leczenia.
• W porównaniu ze standardową opieką, terapie psychospołeczne pomagają utrzymać leczenie dłużej, ale prawdopodobnie mają niewielki lub żaden wpływ na częstotliwość przyjmowania narkotyków.
• Potrzebne są dalsze badania porównujące różne psychospołeczne podejścia, aby zwiększyć nasze zrozumienie tego, jakie metody leczenia są najlepsze dla konkretnej osoby, kiedy je stosować i w jakim kontekście.

Czym są zaburzenia związane z używaniem środków pobudzających?

Zaburzenie związane z używaniem środków pobudzających (stymulantów) jest zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się silną chęcią przyjmowania psychostymulantów i niezdolnością do kontrolowania ich używania. Wśród substancji psychostymulujących można wyróżnić kokainę, amfetaminę, crack ( postać kokainy nadająca się do palenia – przyp. tłum. ) i metylenedioksyetamfetaminę (MDMA). Środki psychostymulujące są drugim, po konopiach indyjskich, najczęściej używanym nielegalnym narkotykiem na świecie. Zaburzenia związane z używaniem stymulantów wiążą się z występowaniem poważnych konsekwencji zdrowotnych, tj. urojeń i halucynacji, chorób układu krążenia, AIDS, wirusowego zapalenia wątroby i zakażeń przenoszonych drogą płciową. Osoby z zaburzeniami związanymi z używaniem środków pobudzających są obciążone dużym ryzykiem udziału w wypadkach samochodowych, przestępstwach, wykorzystywaniu seksualnym i przemocy interpersonalnej.

Jak leczy się zaburzenia związane z używaniem stymulantów?

Obecnie żadne leki nie są zatwierdzone do leczenia zaburzeń związanych z używaniem stymulantów. W związku z tym leczenie psychospołeczne uważa się za odpowiednią alternatywę. Terapie psychospołeczne wpływają na pamięć i uczenie się oraz mają na celu pomoc w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z zaburzeniami związanymi z używaniem stymulantów. Istnieje wiele terapii psychospołecznych, a każda z nich ma swoją teorię wyjaśniającą, w jaki sposób pomaga ludziom się zmienić. Najczęściej stosowane psychospołeczne metody leczenia zaburzeń związanych z używaniem stymulantów obejmują:

• Terapię poznawczo-behawioralną (CBT), która stara się pomóc pacjentom rozpoznać i zmienić ich dysfunkcyjne przekonania, negatywne myśli i niepożądane zachowania poprzez zadania behawioralne i nabycie umiejętności radzenia sobie w określonych sytuacjach.
• Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi, w którym nagradza lub „wzmacnia” ludzi za pozytywną zmianę zachowania, dając im pieniądze, bony lub inne nagrody, gdy powstrzymują się od używania stymulantów.
• Rozmowy motywacyjne, które mają na celu rozwiązanie sprzecznych odczuć ludzi dotyczących zażywania narkotyków i zwiększenie ich gotowości do zmiany.
• Terapię psychodynamiczną, w której wykorzystuje się relację terapeutyczną między psychoterapeutą i klientem do rozwiązywania nieświadomych konfliktów i pogłębiania wglądu w siebie.
• Terapię 12 kroków, w której zaadaptowano metodologię i koncepcję z terapii anonimowych alkoholików.

Czego chcieliśmy się dowiedzieć?

Chcieliśmy dowiedzieć się, czy terapie psychospołeczne pomagają osobom z zaburzeniami związanymi z używaniem środków stymulujących ograniczyć ich stosowanie lub całkowicie z nich zrezygnować.

Co zrobiliśmy?

Szukaliśmy badań, w których uczestnicy zostali losowo przydzieleni do jednej z co najmniej 2 grup badanych, w których porównywano dowolne leczenie psychospołeczne z niestosowaniem leczenia lub ze standardową opieką (poradnictwem, edukacją lub dostarczaniem informacji na temat stosowania używek). Podsumowaliśmy wyniki badań oraz oceniliśmy nasze zaufanie względem danych w oparciu o takie czynniki, jak metodologia badań i precyzyjność wyników.

Co znaleźliśmy?

Znaleźliśmy 64 badania obejmujące łącznie 8241 osób z zaburzeniami związanymi z używaniem stymulantów. Prawie ¾ badań dotyczyło osób przyjmujących kokainę lub crack. Większość badań przeprowadzono w USA, 4 w Hiszpanii, po 3 w Australii i Wielkiej Brytanii, po 2 w Szwajcarii, Brazylii i Iranie oraz po 1 w Holandii i RPA. Ogólnie rzecz biorąc, w badaniach oferowano leczenie przez średnio 4 miesiące, ale programy różniły się między sobą długością – od pojedynczej sesji do 12-miesięcznego programu. W badaniach analizowano różne rodzaje terapii psychospołecznych przedstawionych powyżej.

W większości badań porównywano leczenie psychospołeczne z niestosowaniem leczenia. W 12 badaniach porównywano leczenie psychospołeczne ze standardową opieką. W 14 badaniach porównano jeden rodzaj leczenia psychospołecznego z innym.

Głównie wyniki

W porównaniu z niestosowaniem leczenia, terapie psychospołeczne zmniejszają liczbę osób, które przedwcześnie opuszczają badanie i prawdopodobnie wydłużają czas, przez jaki nie przyjmują one stymulantów (tj. zwiększają abstynencję). Zmniejszają również częstotliwość przyjmowania narkotyków. Prawdopodobnie pomagają one pacjentom uzyskać dłuższe okresy abstynencji podczas leczenia, ale mogą mieć niewielki lub żaden wpływ na zachowanie ciągłej abstynencji w dłuższej perspektywie czasu.

W porównaniu ze standardową opieką, terapie psychospołeczne zmniejszają liczbę osób, które przedwcześnie decydują się na zakończenie leczenia. Mogą one mieć niewielki lub żaden wpływ w zakresie wspomagania osób w utrzymywaniu okresów ciągłej abstynencji podczas leczenia i wydłużania okresu abstynencji. Prawdopodobnie mają one niewielki lub żaden wpływ na częstotliwość przyjmowania narkotyków.

W 5 badaniach oceniano, czy terapie psychospołeczne miały jakiekolwiek negatywne skutki. Spośród nich w 4 badaniach nie odnotowano żadnych negatywnych skutków.

Jakie są ograniczenia prezentowanych danych naukowych?

Zarówno osoby prowadzące leczenie, jak i uczestnicy wiedzieli, jaki rodzaj leczenia otrzymują. W związku z tym mogli zmodyfikować swoje zachowania w sposób, który wpłynąłby na wyniki. Jednak w większości badań skutki zażywania narkotyków zgłaszane przez uczestników były weryfikowane za pomocą analizy moczu, więc uważamy, że świadomość, w której grupie się znajdują, nie miała znaczącego wpływu na wyniki. Nie możemy być pewni, że przydział uczestników do grup został przeprowadzony prawidłowo, ponieważ większość badań nie dostarczyła wystarczających informacji na temat tego procesu. Badania, w których porównywano terapie psychospołeczne ze standardową opieką były nieliczne i małe, więc nie mamy pewności co do naszych wyników.

Na ile aktualne są przedstawione dane naukowe?

Dane są aktualne do 26 września 2023 roku.