Wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) to grupa wirusów, które atakują skórę i błony śluzowe. Niektóre typy HPV przenoszone są droga płciową i powszechnie występują u młodych osób. Większość zakażeń jest usuwana przez układ odpornościowy, ale u niektórych pacjentów może dojść do przetrwania infekcji niektórymi typami HPV, które powodują nieprawidłowości w zajętych komórkach. Zmiany te nazywane są „przedrakowymi”, ponieważ mogą się przekształcić w raka szyjki macicy, pochwy, sromu, kanału odbytu, prącia oraz głowy i szyi. Zakażenie innymi typami HPV powoduje brodawki w obrębie narządów płciowych lub wokół odbytu.

Szczepienia mają na celu zapobieganie przyszłym zakażeniom HPV. Stosuje się trzy typy szczepionek: 2-walentną (chroni przed dwoma typami HPV), 4-walentną (chroni przed czterema typami HPV) oraz 9-walentną (chroni przed 9 typami HPV). Zastosowanie u kobiet trzech dawek szczepionki 2-walentnej lub 4-walentnej przeciwko HPV chroni przed wystąpieniem zmian przedrakowych szyjki macicy spowodowanych typami HPV zawartymi w szczepionce. Dane naukowe dotyczące stosowania 9-walentnej szczepionki, efektów 4-walentnej szczepionki u mężczyzn oraz wpływu szczepionki przeciwko HPV u osób zakażonych wirusem HIV nie zostały jeszcze dokładnie przeanalizowane. W wielu krajach poziom wyszczepialności przeciwko HPV jest niski (procent osób zaszczepionych; przyp.tłum.). Prostsze schematy szczepień lub szczepienia zarówno dziewcząt, jak i chłopców, mogłyby zwiększyć liczbę zaszczepionych osób.

Z kilku powodów badania dotyczące szczepionek przeciwko HPV nie zawsze zbierają dane dotyczące wystąpienia zmian przedrakowych oraz nowotworów. Po pierwsze, szczepionkę przeciwko HPV podaje się rutynowo dziewczynkom przed podjęciem aktywności seksualnej, tym samym nie jest etycznym pobieranie u nich materiału z szyjki macicy do badań. Po drugie, zmiany przedrakowe i nowotwory związane z wirusem HPV występują rzadko i rozwijają się dopiero po latach od wystąpienia zakażenia HPV. Po trzecie, uczestnikom badań w przypadku rozwoju zmian przedrakowych oferuje się leczenie, więc progresja do raka szyjki macicy byłaby jeszcze rzadsza, nawet bez szczepień. Międzynarodowy komitet ekspertów twierdzi, że w pewnych okolicznościach poziom przeciwciał (pokazujących silną odpowiedź układu odpornościowego) może zostać wykorzystany do wykazania ochrony przed rakiem szyjki macicy i odbytu. W badaniu dotyczącym określonego szczepienia poziom przeciwciał nie powinien być niższy niż w innych badaniach przeprowadzonych u dorosłych, w których wykazano, że szczepionka chroni przed ciężką chorobą szyjki macicy lub odbytu wywołaną zakażeniem HPV.

Pytanie badawcze

Jaka jest skuteczność lub szkodliwość różnych schematów szczepień (np. liczba i terminy dawek) oraz różnych szczepionek przeciwko HPV u kobiet i mężczyzn?

Główne wyniki

Wyniki te opierają się na badaniach przeprowadzonych do 27 września 2018 roku. Do przeglądu włączyliśmy 20 badań z udziałem 31 940 osób.

Badania, w których porównywano dwie dawki szczepionki przeciwko HPV z trzema dawkami lub różne odstępy czasowe między dawkami, koncentrują się raczej na odpowiedzi układu odpornościowego niż na zakażeniu lub wystąpieniu choroby. Dwie dawki szczepionki przeciwko HPV wywołują podobną odpowiedź układu odpornościowego jak zastosowanie 3-dawkowego schematu, a dłuższy odstęp czasu (do 12 miesięcy) między dawkami daje silniejszą odpowiedź układu odpornościowego niż krótszy. Nie ma wystarczających danych naukowych aby ustalić, czy istnieje różnica między różnymi schematami szczepień w odniesieniu do poważnych zdarzeń niepożądanych i zgonu.

Dane naukowe umiarkowanej jakości pochodzące z jednego badania wskazują, że u mężczyzn w wieku 16-26 lat, 4-walentna szczepionka przeciwko HPV zapewnia lepszą ochronę przed wystąpieniem zmian na zewnętrznych narządach płciowych i brodawek płciowych niż leczenie pozorowane (kontrola). W przypadku kobiet w wieku 16-26 lat jedno badanie wykazało, że szczepionki 9- i 4-walentne zapewniają taki sam poziom ochrony przed zmianami przedrakowymi szyjki macicy, pochwy i sromu oraz przedrakowymi zmianami nowotworowymi (dane naukowe o dużej pewności).

Istnieją dane naukowe wskazujące, że stosowanie u mężczyzn szczepionki 4-walentnej wiązało się z większą liczbą miejscowych zdarzeń niepożądanych (takich jak ból, obrzęk i zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia) niż leczenie kontrolne oraz że podanie szczepionki 9-walentnej wywołało więcej miejscowych zdarzeń niepożądanych niż stosowanie szczepionki 4-walentnej zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Dane naukowe dotyczące poważnych zdarzeń niepożądanych i zgonów pochodzące z badań, w których porównywano różne rodzaje szczepionek przeciwko HPV lub różne schematy szczepień były niskiej lub bardzo niskiej pewności (co do wiarygodności zaobserwowanego efektu - przyp. tłum.).

U osób z HIV szczepionki przeciwko HPV wywoływały umiarkowaną odpowiedź układu odpornościowego, ale dane naukowe dotyczące ich wpływu na trwałe zakażenie HPV lub skutki i szkody związane z tym wirusem są ograniczone.

Jakość danych naukowych

Nie stwierdzono istotnych błędów w zakresie jakości metodologicznej w badaniach, które oceniały zakażenie oraz wystąpienie choroby lub odpowiedź układu odpornościowego. Nasza pewność co do wiarygodności danych naukowych dotyczących poważnych szkód i zgonów we wszystkich badaniach porównujących różne szczepionki przeciwko HPV i schematy szczepień jest niska, z powodu niskiego odsetka występowania zdarzeń lub faktu, że dane naukowe były pośrednie albo z obu tych powodów. Dane naukowe ocenione jako wysokiej pewności oznaczają, że byliśmy pewni, iż dalsze badania nie zmienią naszych wniosków. Dane naukowe umiarkowanej pewności oznaczają, że istnieje prawdopodobieństwo, że dalsze badania mogą mieć ważny wpływ na nasze wyniki, podczas gdy dane niskiej pewności oznaczają, że nasze zaufanie było ograniczone, a dalsze badania mogą mieć istotny wpływ na nasze wyniki. Bardzo niska jakość danych naukowych oznacza, że jesteśmy bardzo niepewni otrzymanych wyników.

Wnioski

Schemat 2-dawkowy szczepień przeciwko HPV u młodych kobiet wywołuje odpowiedź układu odpornościowego, która jest porównywalna z odpowiedzią na 3-dawkowy schemat. U mężczyzn 4-walentna szczepionka przeciwko HPV wydaje się być skuteczna w zapobieganiu zmian na zewnętrznych narządach płciowych i brodawek płciowych. Szczepionki 4- i 9-walentne przeciwko HPV u młodych kobiet zapewniają podobny poziom ochrony przed wystąpieniem zmian przedrakowych szyjki macicy, pochwy i sromu oraz nowotworu. Dane naukowe dotyczące skuteczności i szkód związanych ze szczepieniami u osób zakażonych HIV są ograniczone. Konieczne są dalsze długoterminowe badania populacyjne w celu monitorowania bezpieczeństwa tych szczepionek, określenia, jak długo 2-dawkowy schemat szczepionki może zapewnić ochronę przed chorobami związanymi z HPV, jaki jest wpływ szczepień na rozwój raka oraz czy 2-dawkowy schemat przyczyni się do zwiększenia poziomu wyszczepialności.