پیامهای کلیدی
- به نظر میرسد که ایمونوتراپیهای مورد استفاده برای درمان مالتیپل اسکلروزیس در مقایسه با داروهای ساختگی (دارونما (placebo)) عوارض جانبی را برای سلامت افزایش نمیدهند.
- بسیاری از این داروها در مقایسه با داروهای ساختگی دارای تاثیرات ناخواسته بوده و با مصرف برخی از آنها، افراد بیشتری که در مطالعات شرکت کردند، به دلیل عوارض جانبی از مطالعه خارج شدند.
- این نتایج فقط تا حدی قابل اعتماد بوده یا قابل اعتماد نیستند، زیرا رویدادهای جدی سلامت در افراد مبتلا به مالتیپل اسکلروزیس نسبتا نادر هستند، به این معنی که مطالعه این موضوع دشوار است و رویدادهای جدی سلامت نیز در مطالعات به خوبی گزارش نشدند.
مالتیپل اسکلروزیس چیست؟
مالتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis; MS) مغز و طناب نخاعی را درگیر میکند، و زنان را بیشتر از مردان. در بیماری MS، سیستم ایمنی به غلافی که اعصاب بدن را میپوشاند، حمله کرده و عملکرد آنها را تضعیف میکند. برخی از افراد مبتلا به MS شدید ممکن است حتی برای مدتی نتوانند به خوبی از بازوها یا پاهای خود استفاده کنند، اما معمولا بهبود مییابند. ناتوانی، برای مثال در راه رفتن، میتواند در برخی از افراد که در طول سالها دچار حملات زیادی شدند، ایجاد شود.
این وضعیت چگونه درمان میشود؟
چندین روش درمانی که سیستم ایمنی را تعدیل میکنند، در دسترس قرار دارند که میتوانند به بهبودی سریع پس از حملات و بهبود سیر بیماری کمک کنند.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
هدف ما بررسی خطرات داروهای مورد استفاده برای درمان MS بود. هدف ما آن بود که همه انواع رویدادهای سلامت را که جدی هستند، برای مثال، بستری شدن در بیمارستان، یا رویدادهایی را که باعث شده افراد مصرف دارو را متوقف کنند، ارزیابی کنیم. همچنین خواستیم رویدادهای سلامت را در اندامهای خاص بدن بررسی کنیم.
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جستوجوی مطالعاتی بودیم که داروهایی را با هدف بهبود دوره MS، در مقایسه با دیگر داروها یا داروهای ساختگی در افراد مبتلا به اپیزودهای مکرر بیماری، بررسی کردند.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
رویدادهای جدی سلامت در حدود یک نفر از نه نفری که داروی ساختگی را طی یک یا دو سال دریافت کردند، مشاهده شد. داروهای زیر این رویدادها را افزایش ندادند: اینترفرون بتا-1a؛ (Avonex)، دیمتیل فومارات (dimethyl fumarate)، گلاتیرامر استات (glatiramer acetate)، تریفلونوماید (teriflunomide)، اوکرلیزوماب (ocrelizumab)، اوزانیمود (ozanimod)، اینترفرون بتا-1b، اینترفرون بتا-1a؛ (Rebif)، ناتالیزوماب (Rebif)، فینگولیمود (fingolimod) و لاکینیمود (laquinimod). نمیتوانیم بگوییم که داروهای زیر باعث بروز رویدادهای سلامت جدیتر نسبت به داروی ساختگی میشوند، زیرا ابعاد مطالعات کوچک بود یا رویدادهای کمی وجود داشت (کلادریبین (cladribine)، سیپونیمود (siponimod)، اوفاتوموماب (ofatumumab) و ریتوکسیماب (rituximab)). در مورد داکلیزوماب، ایمونوگلوبولینها، دیروکسیمل فومارات (diroximel fumarate)، اینترفرون پگیله شده (peg-interferon) بتا-1a، آلمتوزوماب، اینترفرونها و آزاتیوپرین (azathioprine) اصلا مطمئن نبودیم، زیرا شواهد مربوط به رویدادهای جدی سلامت کیفیت بسیار پائینی داشتند.
تاثیرات ناخواستهای که باعث میشوند افراد مصرف دارو را متوقف کنند، در یک نفر از هر 16 نفری که یک یا دو سال یک داروی ساختگی دریافت کردند، مشاهده شد. داروهای زیر ممکن است موارد خروج بیماران را از گروه درمان افزایش داده باشند: تریفلونوماید، گلاتیرامر استات، فینگولیمود، اینترفرون بتا-1a؛ (Rebif)، داکلیزوماب و اینترفرون بتا-1b. نمیتوانیم بگوییم که افاتوموماب بیشتر از داروی ساختگی باعث خروج بیماران از مطالعه میشود، زیرا ابعاد مطالعات کوچک بود یا رویدادهای کمی وجود داشت. در مورد دیروکسیمل فومارات، آلمتوزوماب، متوتروکسات، کورتیکواستروئیدها، اوزانیمود، ناتالیزوماب، اوکرلیزوماب، دیمتیل فومارات، سیپونیمود، ریتوکسیماب، کلادریبین، میتوکسانترون (mitoxantrone)، اینترفرونها، سیکلوفوسفامید (cyclophosphamide)، لاکینیمود، اینترفرون بتا-1a؛ (Avonex)، ایمونوگلوبولینها، اینترفرون پگیله شده بتا-1a و آزاتیوپرین چندان مطمئن نیستیم زیرا شواهد مربوط به خروج از مطالعه از کیفیت بسیار پائینی برخوردار بودند.
محدودیتهای شواهد چه هستند؟
بیشتر شواهد از مطالعات انجامشده به روشهایی به دست آمدند که ممکن است خطاهایی را در نتایج آنها مطرح کنند، از جمله اینکه این واقعیت که آسیبها به خوبی گزارش نشدند. علاوه بر این، رویدادهای جدی سلامت و تاثیرات ناخواسته در افراد مبتلا به MS نادر است، و بنابراین مطالعه آن دشوار.
این شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
این مرور تا مارچ 2022 بهروز است.
شواهدی را عمدتا با قطعیت پائین و بسیار پائین پیدا کردیم که نشان داد داروهای مورد استفاده برای درمان MS ممکن است SAEها را افزایش ندهند، اما احتمالا در مقایسه با دارونما، موارد خروج از مطالعه را افزایش میدهند. نتایج نشان میدهند که تفاوت مهمی در وقوع SAEها میان داروهای خط اول و خط دوم و میان داروهای خوراکی، قابل تزریق، یا اینفیوژن در مقایسه با دارونما وجود ندارد.
این مرور، همراه با دیگر کارهای موجود در متون علمی، گزارشدهی با کیفیت پائین را درباره عوارض جانبی در RCTهای مداخلات تایید میکنند. مطالعات آینده باید حداقل از توصیههای CONSORT در مورد گزارش مسائل مربوط به آسیب پیروی کنند. برای پرداختن به عوارض جانبی، مرورهای سیستماتیک آینده باید شامل مطالعات تصادفیسازی نشده نیز باشند.
مالتیپل اسکلروزیس (multiple sclerosis; MS) یک بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی است که عمدتا بزرگسالان جوان را درگیر کرده (در زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان) و پس از شروع باعث ناتوانی قابل توجهی میشود. اگرچه پذیرفته شده که ایمونوتراپی در افراد مبتلا به MS فعالیت بیماری را کاهش میدهد، در مورد بیخطری (safety) نسبی آنها هنوز هم عدم قطعیت وجود دارد.
مقایسه عوارض جانبی ایمونوتراپی در افراد مبتلا به MS یا سندرم ایزوله از نظر بالینی (clinically isolated syndrome; CIS)، و رتبهبندی این درمانها بر اساس نسبت خطر (relative risk) عوارض جانبی آنها از طریق متاآنالیز شبکه (network meta-analyses; NMAs).
تا مارچ 2022، به جستوجو در CENTRAL؛ PubMed؛ Embase؛ دو بانک اطلاعاتی دیگر، و پایگاههای ثبت کارآزمایی پرداخته، و در کنار آنها ارزیابی فهرست منابع، و جستوجو در استنادات را به منظور دسترسی به مطالعات بیشتر انجام دادیم.
شرکتکنندگان 18 سال یا بالاتر را با تشخیص MS یا CIS، بر اساس معیارهای تشخیصی پذیرفتهشده وارد کردیم، که در کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشدهای (randomised controlled trials; RCTs) وارد شدند که یک یا چند عامل درمانی مورد استفاده را در MS یا CIS بررسی کرده، و آنها را در برابر دارونما (placebo) یا یک عامل فعال دیگر مقایسه کردند. RCTهایی را حذف کردیم که در آنها یک رژیم دارویی با یک رژیم متفاوت از همان دارو بدون عامل فعال دیگر یا دارونما به عنوان بازوی کنترل مقایسه شدند.
برای استخراج دادهها و متاآنالیزهای زوجی (pairwise meta-analysis)، از روشهای استاندارد کاکرین استفاده کردیم. برای NMAها، از مجموعه دستورات netmeta در R برای متناسب کردن NMAهای اثرات تصادفی (random-effect) با فرض یک واریانس مشترک میان مطالعه (common between-study variance) استفاده کردیم. از پلتفرم CINeMA برای درجهبندی قطعیت مجموعه شواهد در NMAها بهره بردیم. نسبت خطر (relative risk; RR) برابر 1.5 را به عنوان حد آستانه (threshold) بیخطری عدم برتری (non-inferiority) در مقایسه با دارونما در نظر گرفتیم. قطعیت شواهد به دست آمده را طی NMA برای پیامد اولیه، بر اساس رویکرد درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE)، در سطوح بسیار پائین، پائین، متوسط یا بالا ارزیابی کردیم.
این NMA تعداد 123 کارآزمایی را با 57,682 شرکتکننده وارد کرد .
عوارض جانبی جدی (SAEها)
گزارش SAEها از 84 مطالعه شامل 5696 (11%) رویداد در 51,833 (89.9%) شرکتکننده، از 57,682 شرکتکننده در همه مطالعات، در دسترس بود. بر اساس فراوانی مطلق SAEها، حد آستانه عدم برتری (تا 50% افزایش خطر) به این معنی بود که بیش از 1 نفر در هر 18 نفر در مقایسه با دریافتکنندگان دارونما، دچار SAE نخواهند شد.
شواهدی با قطعیت پائین نشان میدهد که سه دارو ممکن است SAEها را در مقایسه با دارونما کاهش دهند (نسبت خطر [relative risk; RR]؛ 95% فاصله اطمینان [CI]): اینترفرون بتا ( interferon beta)-1a؛ (Avonex) (0.78؛ 0.66 تا 0.94)؛ دیمتیل فومارات (dimethyl fumarate) (0.79؛ 0.67 تا 0.93)، و گلاتیرامر استات (glatiramer acetate) (0.84؛ 0.72 تا 0.98).
چندین دارو واجد معیار عدم برتری در برابر دارونما بودند: شواهد با قطعیت متوسط برای تریفلونوماید (teriflunomide) (1.08؛ 0.88 تا 1.31)؛ شواهد با قطعیت پائین برای اوکرلیزوماب (ocrelizumab) (0.85؛ 0.67 تا 1.07)، اوزانیمود (ozanimod) (0.88؛ 0.59 تا 1.33)، اینترفرون بتا-1b (0.94؛ 0.78 تا 1.12)؛ اینترفرون بتا-1a؛ (Rebif)، (0.96؛ 0.80 تا 1.15)؛ ناتالیزوماب (natalizumab) (0.97؛ 0.79 تا 1.19)؛ فینگولیمود (fingolimod) (1.05؛ 0.92 تا 1.20) و لاکینیمود (laquinimod) (1.06؛ 0.83 تا 1.34)؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین برای داکلیزوماب (daclizumab) (0.83؛ 0.68 تا 1.02).
عدم برتری دیگر داروها نسبت به دارونما به دلیل عدم دقت (imprecision) مشاهده نشد: شواهد با قطعیت پائین برای کلادریبین (cladribine) (1.10؛ 0.79 تا 1.52)، سیپونیمود (siponimod) (1.20؛ 0.95 تا 1.51)، اوفاتوموماب (ofatumumab) (1.26؛ 0.88 تا 1.79)؛ و ریتوکسیماب (rituximab) (1.01؛ 0.67 تا 1.52)؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین برای ایمونوگلوبولینها (1.05؛ 0.33 تا 3.32)؛ دیروکسیمل فومارات (diroximel fumarate) (1.05؛ 0.23 تا 4.69)؛ اینترفرون پگیله شده (peg-interferon) بتا-1a (1.07؛ 0.66 تا 1.74)؛ آلمتوزوماب (alemtuzumab) (1.16؛ 0.85 تا 1.60)؛ اینترفرونها (1.62؛ 0.21 تا 12.72) و آزاتیوپرین (azathioprine) (3.62؛ 0.76 تا 17.19).
خروج از مطالعه به دلیل عوارض جانبی
گزارش موارد خروج از مطالعه به دلیل AEها از 105 مطالعه (85.4%) شامل 3537 رویداد (6.39%) مربوط به 55,320 بیمار (95.9%) از 57,682 بیمار در همه مطالعات، در دسترس بود. بر اساس فراوانی مطلق موارد خروج از مطالعه، حد آستانه عدم برتری (تا 50% افزایش خطر) به این معنی بود که بیش از 1 نفر در هر 31 نفر در مقایسه با دریافتکنندگان دارونما از مطالعه خارج نشدند.
هیچ دارویی در مقایسه با دارونما باعث کاهش موارد خروج از مطالعه به دلیل عوارض جانبی نشد.
شواهدی با قطعیت بسیار پائین (به این معنی که تخمینها قابل اعتماد نیستند) وجود دارد که نشان میدهد دو دارو معیار عدم برتری ما را در برابر دارونما داشتند، با فرض بالای 95% CI برای RR در حد 1.5: دیروکسیمل فومارات (diroximel fumarate) (0.38؛ 0.11 تا 1.27) و آلمتوزوماب (0.63؛ 0.33 تا 1.19).
عدم برتری داروهای زیر نسبت به دارونما به دلیل عدم دقت (imprecision) مشاهده نشد: شواهد با قطعیت پائین برای افاتوموماب (1.50؛ 0.87 تا 2.59)؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین برای متوتروکسات (methotrexate) (0.94؛ 0.02 تا 46.70)، کورتیکواستروئیدها (1.05؛ 0.16 تا 7.14)؛ اوزانیمود (1.06؛ 0.58 تا 1.93)؛ ناتالیزوماب (1.20؛ 0.77 تا 1.85)؛ اوکرلیزوماب (1.32؛ 0.81 تا 2.14)؛ دیمتیل فومارات (1.34؛ 0.96 تا 1.86)، سیپونیمود (1.63؛ 0.96 تا 2.79)؛ ریتوکسیماب (1.63؛ 0.53 تا 5.00)؛ کلادریبین (1.80؛ 0.89 تا 3.62)؛ میتوکسانترون (mitoxantrone) (2.11؛ 0.50 تا 8.87)؛ اینترفرونها (3.47؛ 0.95 تا 12.72)، و سیکلوفسفامید (cyclophosphamide) (3.86؛ 0.45 تا 33.50).
یازده دارو ممکن است خروج از مطالعه را به دلیل عوارض جانبی در مقایسه با دارونما افزایش دهند: شواهد با قطعیت پائین برای تریفلونوماید (1.37؛ 1.01 تا 1.85)؛ گلاتیرامر استات (1.76؛ 1.36 تا 2.26)؛ فینگولیمود (1.79؛ 1.40 تا 2.28)؛ اینترفرون بتا-1a؛ (Rebif) (2.15؛ 1.58 تا 2.93)؛ داکلیزوماب (2.19؛ 1.31 تا 3.65) و اینترفرون بتا-1b (2.59؛ 1.87 تا 3.77)؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین برای لاکینیمود (1.42؛ 1.01 تا 2.00)؛ اینترفرون بتا-1a؛ (Avonex) (1.54؛ 1.13 تا 2.10)؛ ایمونوگلوبولینها (1.87؛ 1.01 تا 3.45)؛ اینترفرون پگیله شده بتا-1a (3.46؛ 1.44 تا 8.33) و آزاتیوپرین (6.95؛ 2.57 تا 18.78)؛ با این حال، شواهد با قطعیت بسیار پائین و غیرقابل اعتماد است.
آنالیزهای حساسیت (sensitivity) شامل فقط مطالعاتی با سوگیری ریزش نمونه (attrition bias) پائین، دوز دارو بیشتر از میانه (median) گروه، یا فقط بیماران مبتلا به MS یا CIS در وضعیت بهبودی-عودکننده، و آنالیزهای زیرگروه توسط درمانهای قبلی اصلاحکننده بیماری، این ارقام را تغییر ندادند.
رتبهبندی
هیچ دارویی نمرات P همسو و سازگاری را در چارک (quartile) بالای احتمال بهتر بودن نسبت به دیگران برای پیامدهای اولیه و ثانویه به همراه نداشت.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.