پیام‌های کلیدی
در مورد اینکه تفاوتی میان این دو دارو از نظر مزیت وجود دارد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم.
اولانزاپین (olanzapine) ممکن است دارای مزایای اندکی از نظر بهبود وضعیت کلی روانی (رفتار، خلق‌وخو، افکار، ادراک و غیره) باشد و از نظر کیفیت زندگی نیز مزایایی به همراه داشته باشد.
احتمال افزایش وزن با اولانزاپین و مشکلات حرکتی با هالوپریدول (haloperidol) در بیماران بیشتر است. افرادی که هالوپریدول مصرف می‌کنند، بیشتر احتمال دارد داروی خود را قطع کنند.
در انتخاب میان هالوپریدول و اولانزاپین، عواملی چون ترجیحات فرد، ویژگی‌هایی مانند تمایل به افزایش یا کاهش وزن، و سابقه دارویی فرد باید مد نظر قرار گیرند.
اسکیزوفرنی (schizophrenia) چیست؟
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب صداهایی را می‌شنوند، چیزهایی را می‌بینند و باورهایی را دارند که با دیگران مغایرت دارند. آنها همچنین ممکن است احساس خستگی شدید، فقدان علاقه و مشکل در احساس عواطف داشته باشند. این مرور مهم است زیرا اسکیزوفرنی یک وضعیت سلامت روانی شدید است و احتمال تشخیص آن در طول عمر یک فرد به تقریبا 1% می‌رسد.
هالوپریدول و اولانزاپین چه هستند؟
هالوپریدول (تلفظ HAL-oh-PER-i-dol) برای دهه‌ها است که در درمان اسکیزوفرنی استفاده می‌شود. این دارو همچنان یکی از شایع‌ترین درمان‌های تجویز شده بوده و مزایای آن به خوبی مشخص شده است. این دارو همچنین دارای برخی عوارض جانبی است، به خصوص در دوزهای بالا، که عبارتند از بی‌قراری، لرزش غیرقابل کنترل، ترمور (tremor)، و سفتی عضلات. اولانزاپین (تلفظ oh-LAN-za-peen) یک داروی جدیدتر است. این دارو همچنین در درمان اسکیزوفرنی مفید شناخته شده است، گرچه دارای عوارض جانبی خاص خود بوده و افزایش وزن شایع‌ترین آنها است. ما خواستیم تفاوت‌های موجود را در مزایای بالینی این داروها بهتر درک کنیم و همچنین ببینیم کدامیک برای استفاده در کشورهایی با سطح درآمد پائین، همچنین در مواقع اضطراری بشردوستانه، مناسب‌تر است.
ما به دنبال چه یافته‌ای بودیم؟
آیا هالوپریدول در درمان اسکیزوفرنی یا اختلالات طیف اسکیزوفرنی بهتر از اولانزاپین عمل می‌کند؟
ما چه کاری را انجام دادیم؟
در جست‌وجوی کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده‌ای بودیم که تا 14 ژانویه 2023 انجام شدند. به دنبال مطالعاتی بودیم که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلالات طیف اسکیزوفرنی را برای دریافت هالوپریدول یا اولانزاپین به شکل قرص، به‌طور تصادفی اختصاص دادند. این مرور شامل 68 مطالعه با 9132 شرکت‌کننده بود.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
بر اساس یافته‌ها، در مورد اینکه میان این دو دارو تفاوتی از نظر تغییر بالینی مهم و عود بیماری وجود دارد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم. با این حال، اولانزاپین ممکن است به بهبودی اندکی بیشتر در وضعیت روانی (حالات کلی ذهن مانند رفتار، خلق‌وخو، افکار، ادراک و غیره) منجر شود و همچنین می‌تواند بهبودی جزئی در کیفیت زندگی ایجاد کند. در دیگر معیارها، هالوپریدول و اولانزاپین از نظر مزایا مشابه بودند. علاوه بر این، هر دو دارو عوارض جانبی خود را نشان دادند: شرکت‌کنندگانی که هالوپریدول مصرف کردند، بیشتر از افراد تحت درمان با اولانزاپین، دچار مشکلات حرکتی شدند، و احتمال افزایش وزن در شرکت‌کنندگانی که از اولانزاپین استفاده کردند، بیشتر بود. با این حال، لازم به ذکر است که اختلاف قابل توجهی میان برخی از مطالعات وجود داشت. علاوه بر این، تعداد بیشتری از افرادی که از هالوپریدول استفاده کردند، به دلیل عوارض جانبی مطالعات را زودتر ترک کردند. با توجه به اطلاعات ناکافی موجود برای درک علت این یافته، فرضیه ما این است که ممکن است این امر به استفاده از دوزهای معادل بالاتر هالوپریدول نسبت به اولانزاپین در برخی مطالعات مرتبط باشد.
محدودیت‌های شواهد چه هستند؟
مطالعات باید بر پیامدهایی تمرکز کنند و آنها را دربرگیرند که برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و خانواده‌هایشان مرتبط باشند. اکثر مطالعات بر مزایای مشاهده‌شده طی سال اول استفاده متمرکز شده، و عوامل دیگری را در نظر نگرفته‌اند که ممکن بود برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اهمیت داشته باشند، مانند توانایی کار، تاثیر بر خانواده، عملکرد اجتماعی و قابلیت پذیرش دارو توسط بیمار. در حالی که برخی مطالعات عود بیماری را به عنوان یک پیامد اندازه‌گیری کردند، تعریف عود همواره به روشنی مشخص نکرد که منجر به بستری شدن فرد در بیمارستان شد یا خیر. این موضوع برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و خانواده‌هایشان مهم است، زیرا عود بیماری و بستری شدن در بیمارستان، پسرفت‌های ناگهانی و قابل توجهی را به همراه دارد.
درک این نکته مهم است که بسیاری از مطالعات هنگام مقایسه دو دارو، از دوزهای معادل استفاده نکردند. بیشتر مطالعات از دوزهای نسبتا بالاتری از هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین استفاده کردند، که می‌توانست با عوارض جانبی بیشتر و پیامدهای بالینی مرتبط برای افرادی که هالوپریدول را در این مطالعات مصرف کنند، همراه باشد.
مهم است که در نظر داشته باشید در این مرور دقیق، اطمینان پائین یا بسیار پائینی به یافته‌های کلیدی داریم، چرا که این مطالعات دارای نقاط ضعف بودند.
این شواهد تا چه زمانی به‌روز است؟
شواهد تا تاریخ 14 ژانویه 2023 به‌روز است.
به‌طور کلی، قطعیت شواهد برای پیامدهای اصلی این مرور در سطح پائین تا بسیار پائین بوده و این امر دستیابی به نتیجه‌گیری‌های مطمئن را دشوار کرد. در مورد اینکه تفاوتی از نظر وضعیت کلی و مهم از نظر بالینی و عود بیماری میان هالوپریدول و اولانزاپین وجود دارد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم. اولانزاپین ممکن است منجر به تغییرات بالینی مهم و اندکی بیشتر در وضعیت روانی و تغییرات بالینی مهم در کیفیت زندگی بیمار شود. پروفایل‌های متفاوتی از عوارض جانبی مشاهده شدند: هالوپریدول ممکن است منجر به افزایش قابل توجهی در عوارض خارج‌هرمی شده و اولانزاپین نیز احتمالا باعث افزایش قابل توجه وزن می‌شود. انتخاب داروی مناسب باید با در نظر گرفتن پروفایل عوارض جانبی و ترجیحات فردی انجام شود. این یافته‌ها و گنجاندن اخیر اولانزاپین در کنار هالوپریدول در فهرست مدل داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت (WHO Model List of Essential Medicines)، احتمال دسترسی آسان‌تر آن را در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط افزایش داده، و در نتیجه انتخاب را بهبود می‌بخشند و توانایی بیشتری را برای پاسخ‌گویی به عوارض جانبی برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، فراهم می‌کنند.
نیاز به انجام پژوهش‌های بیشتر با استفاده از دوزهای مناسب و معادل این داروها وجود دارد. بخشی از این پژوهش‌ها باید در کشورهایی با سطح درآمد پائین و متوسط انجام شوند و به‌طور فعال به دنبال در نظر گرفتن عوامل مرتبط با این کشورها باشند. انجام پژوهش‌ها در زمینه داروهای آنتی‌سایکوتیک باید مبتنی بر فرد و اولویت‌دار کردن عواملی باشند که برای افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اهمیت دارند.
اسکیزوفرنی (schizophrenia) اغلب یک اختلال روانپزشکی شدید و ناتوان‌کننده است. داروهای آنتی‌سایکوتیک همچنان ستون اصلی درمان‌های روان‌گردان (psychotropic) را برای افراد مبتلا به روان‌پریشی (psychosis) تشکیل می‌دهند. در زمینه‌های بشردوستانه و منابع محدود، داشتن چندین گزینه برای داروهای آنتی‌سایکوتیک سودمند و کم‌هزینه، که نیاز به حداقل پایش را داشته باشند، کلیدی است. هدف آن بود که هالوپریدول (haloperidol) خوراکی را به عنوان یکی از در دسترس‌ترین آنتی‌سایکوتیک‌ها در این شرایط، با یک آنتی‌سایکوتیک نسل دوم، اولانزاپین (olanzapine) مقایسه کنیم.
ارزیابی مزایا و آسیب‌های بالینی ناشی از مصرف هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین در درمان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلالات طیف اسکیزوفرنی (schizophrenia-spectrum disorders).
پایگاه ثبت کارآزمایی‌های مطالعه-محور گروه اسکیزوفرنی در کاکرین را جست‌وجو کردیم، که بر اساس جست‌وجوهای ماهانه در CENTRAL؛ CINAHL؛ ClinicalTrials.gov؛ Embase؛ ISRCTN؛ MEDLINE؛ PsycINFO؛ PubMed و WHO ICTRP هستند. فهرست منابع تمام مطالعات واردشده را غربالگری کردیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در مواردی که نیاز به توضیح بود یا داده‌ها ناقص بودند، با نویسندگان مرتبط در کارآزمایی‌ها تماس گرفتیم. آخرین جست‌وجو در این پایگاه‌های ثبت در 14 ژانویه 2023 انجام شد.
کارآزمایی‌های بالینی تصادفی‌سازی شده‌ای که به مقایسه هالوپریدول با اولانزاپین در درمان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و اختلالات طیف اسکیزوفرنی پرداختند. پیامدهای اصلی مورد نظر عبارت بودند از تغییر مهم بالینی در وضعیت کلی، عود، تغییر مهم بالینی در وضعیت روانی، عوارض جانبی خارج‌هرمی (extrapyramidal)، افزایش وزن، تغییر مهم بالینی در کیفیت زندگی و ترک زودهنگام مطالعه به دلیل عوارض جانبی.
داده‌ها را به‌طور مستقل از هم ارزیابی و استخراج کردیم. برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome)، خطرات نسبی (RR) و 95% فواصل اطمینان (CI) آنها، همچنین تعداد افراد مورد نیاز برای درمان جهت حصول یک پیامد مفید یا مضر بیشتر (NNTB یا NNTH) را با 95% CI محاسبه کردیم. برای دادههای پیوسته (continuous data)، تفاوت‌های میانگین (MD) یا تفاوت‌های میانگین استانداردشده (SMD) را با 95% CI تخمین زدیم. برای همه مطالعات واردشده، خطر سوگیری (RoB 1) را ارزیابی کرده و رویکرد درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) را برای ایجاد جدول خلاصه‌ای از یافته‌ها به کار بردیم.
تعداد 68 مطالعه را یافتیم که 9132 شرکت‌کننده را تصادفی‌سازی کردند.
در مورد این مساله که تفاوتی میان هالوپریدول و اولانزاپین از نظر تغییرات مهم بالینی در وضعیت کلی وجود دارد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم (RR: 0.84؛ 95% CI؛ 0.69 تا 1.02؛ 6 مطالعه، 3078 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
در مورد این مساله که تفاوتی میان هالوپریدول و اولانزاپین از نظر میزان عود بیماری وجود دارد یا خیر، بسیار نامطمئن هستیم (RR: 1.42؛ 95% CI؛ 1.00 تا 2.02؛ 7 مطالعه، 1499 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).
هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین ممکن است بروز تغییرات مهم بالینی را در وضعیت روانی کلی کاهش دهد (RR: 0.70؛ 95% CI؛ 0.60 تا 0.81؛ 13 مطالعه، 1210 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). به ازای هر هشت نفری که به جای اولانزاپین با هالوپریدول درمان می‌شوند، یک نفر کمتر این بهبودی را خواهد داشت.
شواهد نشان می‌دهد که هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین ممکن است منجر به افزایش زیادی در میزان عوارض جانبی خارج‌هرمی شود (RR: 3.38؛ 95% CI؛ 2.28 تا 5.02؛ 14 مطالعه، 3290 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). به ازای هر سه نفری که به جای اولانزاپین با هالوپریدول درمان می‌شوند، یک نفر بیشتر دچار عوارض جانبی خارج‌هرمی می‌شود. شواهد نشان می‌دهد که ممکن است خطر افزایش وزن با استفاده از هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین بسیار کمتر باشد (RR: 0.47؛ 95% CI؛ 0.35 تا 0.61؛ 18 مطالعه، 4302 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). به ازای هر 10 نفری که به جای اولانزاپین با هالوپریدول درمان می‌شوند، یک نفر کمتر دچار افزایش وزن می‌شود.
یک مطالعه تکی نشان می‌دهد که هالوپریدول در مقایسه با اولانزاپین ممکن است بروز تغییرات مهم بالینی را در کیفیت زندگی کاهش دهد (RR: 0.72؛ 95% CI؛ 0.57 تا 0.91؛ 828 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). به ازای هر نه نفری که به جای اولانزاپین با هالوپریدول درمان می‌شوند، یک نفر کمتر بهبودی بالینی مهمی را در کیفیت زندگی خواهد داشت.
احتمال بروز ترک زودهنگام مطالعه به دلیل عوارض جانبی با مصرف هالوپریدول نسبت به اولانزاپین بیشتر است (RR: 1.99؛ 95% CI؛ 1.60 تا 2.47؛ 21 مطالعه، 5047 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). به ازای هر 22 نفری که به جای اولانزاپین با هالوپریدول درمان می‌شوند، یک نفر کمتر با این پیامد روبه‌رو خواهد شد.
از طرفی به دلیل تناقضات و شفافیت ناکافی در برخی پارامترها، ارزیابی سی مطالعه مرتبط و چندین نقطه پایانی (endpoint) از 14 مطالعه واردشده، مقدور نبود. علاوه بر این، حتی درون مطالعاتی که در این مرور گنجانده شدند، بنا به دلایل مشابه، استفاده از داده‌ها اغلب امکان‌پذیر نبود. خطر سوگیری در مورد پیامدهای مختلف به‌طور قابل توجهی متفاوت بوده و قطعیت شواهد از بسیار پائین تا پائین متغیر بود. شایع‌ترین خطرات سوگیری که منجر به تنزل رتبه شواهد شد، کورسازی (blinding) (سوگیری عملکرد (performance bias)) و گزارش‌دهی انتخابی (selective reporting) (سوگیری گزارش‌دهی (reporting bias)) بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.